મલ્ટિપ્લેક્સ : શોર્ટ એન્ડ સ્વીટ

Sandesh – Sanskaar – Sunday Supplement – 28 May 2013

મલ્ટિપ્લેક્સ

દેખાદેખીથી કે ગર્લફ્રેન્ડને ઇમ્પ્રેસ કરવા કે મમ્મી-પપ્પાને દેખાડી દેવા શોર્ટ ફિલ્મ બનાવવાની ન હોય. આ પ્રવૃત્તિને ગંભીરતાથી લેવામાં આવે તો સિનેમાના ક્ષેત્રમાં આગળ વધવા માગતા લોકો માટે તે સરસ ટ્રેનિંગ ગ્રાઉન્ડ બની શકે છે. આવતા શુક્રવારે રજૂ થનારી ‘બોમ્બે ટોકીઝ’ શોર્ટ ફિલ્મોના શંભુમેળા જેવી છે.

* * * * *

૧૦૦ વર્ષ. આવતા શુક્રવારે ભારતીય સિનેમા પૂરાં સો વર્ષ પૂરાં કરશે. દાદાસાહેબ ફાળકેએ પ્રોડયુસ અને ડિરેક્ટ કરેલી હિંદુસ્તાનની સર્વપ્રથમ ફુલલેન્થ સાઇલન્ટ ફીચર ફિલ્મ ‘રાજા હરિશ્ચંદ્ર’ ૩ મે,૧૯૧૩ના રોજ મુંબઈના કોરોનેશન સિનેમાહોલમાં રિલીઝ થઈ હતી. બહુ મોટો કાળખંડ હોય છે એક સદી. ભારતીય સિનેમાના સોમાં બર્થડે નિમિત્તે બોલિવૂડના ચાર સફળ ફિલ્મમેકરોએ સાથે મળીને બનાવેલી ફિલ્મ ‘બોમ્બે ટોકીઝ’ આવતા શુક્રવારે રિલીઝ થવાની છે. આ ચાર ફિલ્મમેકરો એટલે અનુરાગ કશ્યપ, કરણ જોહર, દિબાકર બેનર્જી અને ઝોયા અખ્તર. તેમણે અલગ અલગ, એકબીજા કરતાં સંપૂર્ણપણે સ્વતંત્ર એવી વીસથી પચીસ મિનિટની ટૂંકી ફિલ્મો તૈયાર કરી છે. ચારેયની થીમ જોકે એક જ છે- ભારતીય સિનેમાનો આપણા દિલ-દિમાગ પર પડેલો પ્રભાવ. અમિતાભ બચ્ચન, રાની મુખર્જી, રણબીર કપૂર, કેટરિના કૈફ જેવા મેઇનસ્ટ્રીમ કલાકારોએ એમાં કામ કર્યું છે.

આઇડિયા રસપ્રદ છે. એક્ઝિકયુશન પણ એટલું જ ઇન્ટરેસ્ટિંગ પુુરવાર થાય છે કે કેમ એ તો ફિલ્મ જોયા પછી ખબર પડશે. અંતિમ પરિણામ જે આવે તે, બાકી ‘બોમ્બે ટોકીઝ’ને કારણે એક સરસ વાત એ બની છે કે ‘શોર્ટ ફિલ્મ’ના કોન્સેપ્ટ તરફ એકદમ લોકોનું ધ્યાન ખેંચાયું છે. દેશ-વિદેશમાં યોજાતા પ્રતિષ્ઠિત ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ્સમાં શોર્ટ ફિલ્મો માટે અલગ સેક્શન રાખવામાં આવે છે. કેવળ શોર્ટ ફિલ્મો માટેના અલાયદા ફેસ્ટિવલ્સ યોજાતા હોય છે. બહેતરીન શોર્ટ ફિલ્મ્સને ઓસ્કર અવોર્ડ્ઝ સુધ્ધાં એનાયત થાય છે. શોર્ટ ફિલ્મ એટલે રીતસરની ફિલ્મ, જેમાં કોઈ વાર્તા કે વાત કે વિચાર સુંદર રીતે કહેવાયો હોય, જે ઓરિજિનલ હોય અને જેની લંબાઈ ૧ મિનિટથી લઈને ૪૦ મિનિટની વચ્ચે હોય. સામાન્યપણે સિનેમાનો કીડો કરડયો હોય એવા શોખીનો યા તો સ્વતંત્ર ફિલ્મમેકર્સ શોર્ટ ફિલ્મ બનાવતા હોય છે. એનું બજેટ કાં તો ઝીરો હોય અથવા સાવ ઓછું હોય. ઝીરો બજેટ ફિલ્મમાં ડિરેક્ટર પોતે રાઇટર-એક્ટર-કેમેરામેન-એડિટર બધું જ હોય. ફિલ્મ બનાવવા માટેનાં જરૂરી સાધનો કાં તો ખુદનાં હોય અથવા તો દોસ્તો-પરિચિતો પાસેથી મેનેજ કર્યાં હોય.

સરસ મજાની ફુલલેન્થ ગુજરાતી ફિલ્મ ‘કેવી રીતે જઈશ?’ બનાવનારા અભિષેક જૈન કહે છે, ‘શોર્ટ ફિલ્મની સૌથી મોટી મજા એ છે કે તેના મેકર પર નથી ઓડિયન્સની અપેક્ષાનું દબાણ હોતું કે નથી આર્થિક બાબતોનું પ્રેશર હોતું. તેને કારણે ફોર્મ અને કન્ટેન્ટ સાથે તે જાતજાતના પ્રયોગો કરી શકે છે.’

ખરી વાત છે. જેમ કે, અમદાવાદના મનીશ દવેએ બહુરૂપીયાઓની લુપ્ત થઈ રહેલી કળા પર ૧૯ મિનિટની એવોર્ડવિનિંગ ફિલ્મ બનાવી હતી. તેઓ કહે છે, ‘અગાઉ શોર્ટ ફિલ્મ બનાવવામાં ઘણા ટેક્નિકલ અંતરાયોનો સામનો કરવો પડતો હતો, પણ છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં ડિજિટલ ઉપકરણો પ્રચલિત થવાથી શોર્ટ ફિલ્મો બનાવવાનું આસાન થઈ ગયું છે. ‘ સોનીનો પીડી-૧૭૦ કે એનએકસફાઈવ એચડી કેમેરા હોય અથવા તો કેનનનો ફાઈવ-ડી યા સેવન-ડી કેમેરા હોય તો બ્રોડક્ાસ્ટ કવોલિટી ધરાવતું સરસ રિઝલ્ટ મળી શક્ે છે. એડિિટગ માટે અડોબ પ્રિમિયર યા તો વિન્ડોઝનું ફાઈનલ ક્ટ પ્રો (એફસીપી) સોફ્ટવેર પોપ્યુલર છે.’

શોર્ટ ફિલ્મ બનાવવાનું સરળ બની ગયું હોવાથી શોર્ટ ફિલ્મમેકરોની સંખ્યા પણ એકાએક વધવા માંડી છે. આજે શોર્ટ ફિલ્મ બનાવવી જાણે એક ફેશન સ્ટેટમેન્ટ બની ગયું છે. અભિષેક જૈન કહે છે, ‘આ બરાબર નથી. દેખાદેખીથી કે ગર્લફ્રેન્ડને ઇમ્પ્રેસ કરવા કે મમ્મી-પપ્પાને દેખાડી દેવા શોર્ટ ફિલ્મ બનાવવાની ન હોય. શું તમે ખરેખર તીવ્રતાથી કોઈ વાર્તા કહેવા માગો છો? જો આનો જવાબ હા હોય તો જ આગળ વધવું જોઈએ. બીજું, ફુલલેન્થ ફીચર ફિલ્મો જોઈજોઈને શોર્ટ ફિલ્મ બનાવતા શીખી ન શકાય. આ બન્ને અલગ વસ્તુઓ છે, અલગ ક્રાફ્ટ છે. શોર્ટ ફિલ્મ બનાવતા પહેલાં પુષ્કળ માત્રામાં શોર્ટ ફિલ્મ્સ જોવી જોઈએ, પૂરતું હોમવર્ક કરવું જોઈએ.’

મજાની વાત એ છે કે ઇન્ટરનેટ પર શોર્ટ ફિલ્મ્સને લગતી કંઈકેટલીય વેબસાઇટ્સ ધમધમે છે, જેના પર તમે દુનિયાભરની શ્રેષ્ઠ શોર્ટ ફિલ્મ્સ જોઈ શકો છો. શોર્ટ ફિલ્મ બનાવવા માટે વીડિયો કેમેરા પણ કયાં અનિવાર્ય છે. મોબાઇલ કેમેરા વડે સરસ શોર્ટ ફિલ્મ બનાવી શકાય છે. જેમ કે, સુરતના જનાન્તિક શુક્લે ૨૦૦૪માં મોબાઇલ વડે ‘એક્ઝિસ્ટ એક્ઝિટ’ નામની ૯૦ સેકન્ડ્સની શોર્ટ ફિલ્મ બનાવી હતી. બર્લિન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં તે રનર્સઅપ બની હતી અને જનાન્તિકને આ ફેસ્ટિવલમાં ઉપસ્થિત રહેવા માટે આમંત્રણ મળ્યું હતું. અમેરિકામાં ફિલ્મમેકિંગનો કોર્સ કર્યા પછી હાલ હિન્દી ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં સ્થાન બનાવવાની કોશિશ કરી રહેલો જનાન્તિક કહે છે, ‘સંંભવિત નિર્માતાઓ ફર્સ્ટ ટાઇમ ડિરેક્ટરની ફિલ્મ પર પૈસા લગાડતા પહેલાં તેનું આગલું કામ જોવા ઇચ્છતા હોય છે. પછી તે શોર્ટ ફિલ્મ્સ જ કેમ ન હોય. શોર્ટ ફિલ્મ પરથી આછોપાતળો અંદાજ આવી જાય છે કે માણસ કેટલી કોબેલિયતથી એક વાર્તાને ઓડિયન્સ સામે રજૂ કરી શકે છે.’

‘ધ ડાર્ક નાઇટ’ અને’ઇન્સેપ્શન’ જેવી અફલાતૂન ફિલ્મો બનાવનાર હોલિવૂડના ફિલ્મમેકર ક્રિસ્ટોફર નોલને શરૂઆત શોર્ટ ફિલ્મથી કરી હતી. યુટયૂબ પર તેની ‘ડૂડલબગ’ (Doodlebug) નામની ટચૂકડી ફિલ્મ ખાસ જોજો.

ઓલરાઇટ. માનો કે શોર્ટ ફિલ્મ તો જાણે બની ગઈ, પણ તેને લોકો સુધી પહોંચાડવી કેવી રીતે? જવાબ છે, ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ્સ અને અમુક સંસ્થાઓ દ્વારા યોજાતી ઇવેન્ટ્સ દ્વારા. ઉદાહરણ તરીકે, ફ્રિવે ફિલ્મ કંપનીએ ૨૦૧૧ અને ૨૦૧૨માં નવશીખિયાઓનેે’અમદાવાદ ફિલ્મ પ્રોજેક્ટ’ નામનું પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડયું હતું. સ્પર્ધકોને એક વિષય અને ગણીને ૪૮ કલાક આપવામાં આવેલા. આટલા સમયગાળામાં શોર્ટ ફિલ્મની થીમ વિચારી લેવાની, શૂટ કરવાની અને પોસ્ટ પ્રોડક્શન સુધ્ધાં પૂરું કરી નાખવાનું. પહેલા વર્ષે ‘હેરિટેજ’ થીમ હતી, બીજા વર્ષે ‘ટ્રાફિક’. આ ઇવેન્ટને સરસ પ્રતિસાદ મળ્યો હતો. આ વર્ષે સંભવતઃ ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બરમાં આ સ્પર્ધા યોજાવાની છે. એના પહેલાં જૂનમાં સુરતમાં શોર્ટ ફિલ્મ્સ અને ડોકયુમેન્ટરીઝને લગતો ગુજરાત ઇન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ ઓફ ઇન્ડિયા (giffindia) યોજાવાનો છે.

સારું છે. ગુજરાતનાં જુદાં જુદાં શહેરોમાં શોર્ટ ફિલ્મ્સને લગતી નાની-મોટી ગતિવિધિઓ ચાલતી રહે તે ઇચ્છનીય છે. સિનેમાનું પેશન ધરાવતા યંગસ્ટર્સને આ પ્રકારનાં જેટલાં પ્લેટફોર્મ મળે એટલાં ઓછાં. કોને ખબર, આવતી કાલે આમાંથી જ કોઈ જેન્યુઇન ટેલેન્ટ ઊભરી આવે…

શો-સ્ટોપર

‘બોમ્બે ટોકીઝ’માં અમને ચારેય ડિરેક્ટરને દોઢ-દોઢ કરોડનું બજેટ ફાળવવામાં આવ્યું હતું. મારી રેગ્યુલર ફિલ્મોમાં હિરોઇનનાં કપડાંનું બજેટ આના કરતાં અનેક ગણુ મોટું હોય છે!

– કરણ જોહર

૦૦૦ ૦૦૦ ૦૦૦

– Shishir Ramavat

( Note – This Article is Originaly Written in Year 2013 )