🙏 રાજારામ મંદિર – ઓરછા 🙏

આ ભારતનું જ નહીં પણ દુનિયાનું એક માત્ર એવું મંદિર છે જયાં બગવન શ્રીરામ એ ભગવાન તરીકે નહીં પણ એક રાજા તરીકે એ પૂજાય છે.એટલાં જ માટે આ મંદિરનું નામ રાજારામ મન્દિર રાખવામાં આવ્યું છે.એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શ્રી રામ દિવસના સમયે ઓરછમાં રહે છે અને રાત્રે અયોધ્યા પાછાં જતાં રહે છે.

આ મંદિર એક મહેલની અંદર રસોઈઘરમાં સ્થાપિત થયેલું છે. આ મહેલ એ દેખાવમાં તો એક કિલ્લા જેવો છે જે ચારે બાજુએથી ઊંચી દિવાળોથી ઘેરાયેલો છે. મહેલ / મંદિરનું સ્થાપત્ય અદભુત છે. એમાં કોઈ શિલ્પસ્થાપત્ય તો નથી. જે છે એ એનું બાંધકામ છે અને એની જ સાયહે આપણી આસ્થા જોડાયેલી છે.

આ મંદિરમાં ભગવાન એ રાજા હોવાથી એમને મધ્ય પ્રદેશ પોલિસ દ્વારા ગાર્ડ ઓફ ઓનર દિવસમાં પાંચ વખત અપાય છે. સવારે દુર્યોદય પહેલાં, દિવસમાં ત્રણ વખત આરતીના સમયે અને સાંજે સૂર્યાસ્ત પછી આપવામાં આવે છે. ભગવાન શ્રી રાજા રામને આ ગાર્ડ ઓફ ઓનર આપવાની પ્રથા આજની નથી એ સાડા સાતસો વર્ષ પુરાણી છે.

ઓરછાનાં લોકો સદીઓથી પોતાને ભગવાન રામની પ્રજા માનતા આવ્યાં છે. ઓરછામાં રાજા રામથી કોઈ વ્યક્તિ મોટો હોઈ જ ના શકે ! ભગવાન રાજા રામ સિવાય આ ગાર્ડ ઓફ ઓનરનો કોઈ જ હકદાર નથી. એટલે સુધી કે ભાસરતના રાષ્ટ્રપતિ કે વડાપ્રધાન જ્યારે અહીં દર્શનાર્થે આવે છે ત્યારે એમને પણ આ ગાર્ડ ઓફ ઓનર નથી આપતું !

અહિંયા ભગવાન રામચંદ્રજી રાજા હોવાથી એ પોતાના સમગ્ર કુટુંબ અને ભક્તો સાથે દરબારમાં ઉપસ્થિત છે.
આ વિશિષ્ટ મંફિર વિશે વધુ વિગતે જાણીએ આપણે !

ભગવાન શ્રી રામ હિન્દુઓની આસ્થાનું પ્રતિક છે અને ભારતમાં શ્રી રામના ઘણા મંદિરો છે. પરંતુ ભારતમાં એક અનોખું રામ મંદિર છે. જે મધ્ય પ્રદેશના ટીકમગઢ જિલ્લાના ઓરછા નામના નાના શહેરમાં આવેલું છે. માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં આ એક માત્ર શ્રી રામનું મંદિર છે જ્યાં ભગવાન શ્રી રામને રાજા રામ તરીકે પૂજવામાં આવે છે અને રાજા રામ સરકાર કહેવાય છે.

ઓરછા ઐતિહાસિક અને પુરાતત્વીય દૃષ્ટિકોણથી ખૂબ સમૃદ્ધ સ્થળ હોવા માટે વિદેશમાં પ્રખ્યાત છે. આ મંદિર ઉત્તર ભારતમાં શ્રી રામ, જાનકી અને લક્ષ્મણની મૂર્તિઓ માટે પણ વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે. અહીં ભગવાન શ્રી રામ પદ્માસનમાં બિરાજમાન છે.તેમના જમણા હાથમાં તલવાર અને ડાબા હાથમાં ઢાલ છે. તેમની ડાબી તરફ માતા સીતા અને જમણી બાજુ લક્ષ્મણની છબી છે. આ ત્રણની જમણી બાજુએ મહારાજ સુગ્રીવ, નરસિંહ ભગવાન અને મા દુર્ગા છે. હનુમાનજી અને જામવંત પણ માતા સીતાના ચરણોમાં બિરાજમાન છે. આજે પણ અહીંના તમામ કામ રાજા રામના આદેશથી થાય છે. આ મંદિરના નિયમો અનુસાર સવારે ૮.3૩૦થી ૧૦ વાગ્યા સુધી દરવાજા ખોલવામાં આવે છે અને રાત્રે ૧૦ વાગ્યે ફરીથી દરવાજા ખોલવામાં આવે છે.

રાજા રામ મંદિરનો ઇતિહાસ
———————————

આ મંદિર જેટલું અનોખું છે તેટલો જ તેનો ઈતિહાસ પણ રસપ્રદ છે. આ મંદિરનું નિર્માણ પંદરમી સદીમાં થયું હતું, તેનો લગભગ ૭૦૦ વર્ષનો ઈતિહાસ છે. તેના દરવાજાની ફ્રેમ પરના શિલાલેખ પર લખેલું છે.

“મધુકર શાહ મહારાજની રાણી કુંવર ગણેશ અવધપુરીથી કુંવર ગણેશને ઓરછા લાવ્યા હતા”.

મહારાજ મધુકર શાહનું શાસન ઇસવીસન ૧૫૫૪ થી ઇસવીસન ૧૫૯૨ સુધીનું માનવામાં આવે છે.

એવું કહેવાય છે કે જ્યારે ઇસ્લામિક આક્રમણકારોએ અયોધ્યા પર આક્રમણ કર્યું અને મંદિરને તોડી પાડવામાં આવ્યું ત્યારે ઋષિઓએ ભગવાન રામના મૂળ દેવતાને સરયુ નદીમાં રેતીની નીચે દફનાવી દીધા હતા. પાછળથી, ભગવાન રામના આ વાસ્તવિક દેવતા મહારાણી કુંવરી ગણેશના ખોળામાં પ્રગટ થયા. અકબરના શાસનકાળ દરમિયાન, બુંદેલખંડના રાજા મધુકર શાહ એકમાત્ર એવા શાસક હતા જેમણે પોતાની હિંદુ ઓળખને ગર્વથી પકડી રાખી હતી. ઇતિહાસમાં એવા પુરાવા છે કે જ્યારે અકબરે તેના દરબારમાં તિલકના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો, ત્યારે મધુકર શાહે આ નિર્ણયનો સંપૂર્ણ વિરોધ કર્યો હતો અને મધુકર શાહના વિરોધને કારણે અકબરે નિર્ણય પાછો ખેંચવો પડ્યો હતો. આ પછી સાધુઓને ખાતરી હતી કે મધુકર શાહ ભગવાન રામના દેવતાને સારી રીતે સુરક્ષિત રાખી શકશે. આ કારણથી ભગવાન રામ આખરે ઓરછામાં બેઠા.

મધ્યપ્રદેશના નિવારી જિલ્લાના ઓરછા તાલુકામાં આવેલું રાજા રામનું મંદિર. આ એકમાત્ર મંદિર છે જ્યાં ભગવાન અને રાજા બંને સ્વરૂપે શ્રી રામની પૂજા થાય છે. ઘણી માન્યતાઓ અનુસાર, અયોધ્યાના રામલલાની વાસ્તવિક દેવતા (પ્રતિમા) ઓરછામાં બિરાજમાન છે. આ જ કારણ છે કે ઓરછાનું મહત્વ ભલે અયોધ્યા જેટલું ન હોય, પણ ઓછું પણ નથી. ઓરછામાં રાજા રામચંદ્રની સ્થાપના પાછળનું મુખ્ય કારણ બુંદેલા શાસક મધુકર શાહની રાણી કુંવરી ગણેશ હતી, જેઓ રામના પ્રખર ભક્ત હતા અને તેમના પતિના પડકારને સ્વીકારીને ભગવાન રામને અહીં લાવ્યા હતા.

પ્રસિદ્ધ દંતકથા
———————————

પ્રચલિત દંતકથા અનુસાર – મહારાજ મધુકર શાહ કૃષ્ણના ભક્ત હતા અને તેમની મહારાણી ગણેશ કુંવરી શ્રી રામના વિશિષ્ટ ભક્ત હતા. એકવાર મહારાજ મધુકર શાહે રાણીને વૃંદાવન જવાનું કહ્યું જેના પર રાણીએ કહ્યું કે તે શ્રી રામના ભક્ત હતા. શ્રી રામના દર્શન કરવા અયોધ્યા ગયાં તેથી વૃંદાવન ચાલી ન શક્યા. આના પર મહારાજ ગુસ્સે થયા અને ગુસ્સામાં બોલ્યા કે જો રામના આટલા બધા ભક્ત છે તો તમે તમારા પ્રિય રામને અહીં કેમ નથી લાવતા. આ સાથે રાણીએ મનમાં રામને ઓરછા લાવવાનું નક્કી કર્યું અને અયોધ્યા ચાલી ગઈ. અયોધ્યામાં લક્ષ્મણે કિલ્લા પાસે ઝૂંપડી બનાવી આપી અને ત્યાં સાધના કરવા લાગ્યા.

એવું કહેવાય છે કે તે સમયે સંત શિરોમણી તુલસીદાસજી પણ ત્યાં રામચરિતમાનસ લખી રહ્યા હતા. રાણીએ પણ તેમના આશીર્વાદ લીધા હતા. પરંતુ ઘણા દિવસો વીતી ગયા છતાં પણ જ્યારે શ્રી રામ ના દેખાયા ત્યારે રાણી દુઃખી થઈને સરયૂમાં કૂદી પડી અને સરયૂની વચ્ચે તેણે શ્રીરામને જોયા. જ્યારે તેમણે શ્રી રામને ઓરછા જવાની વાત કરી, ત્યારે શ્રી રામે આવવાનું સ્વીકાર્યું.

પરંતુ ત્રણ વચનો સાથે. પ્રથમ યાત્રા પગપાળા થશે. ઘણા ઋષિ-મુનિઓ સાથે ભજન ગાતા જશે, બીજી યાત્રા પુષ્ય વચ્ચેની હશે. પુષ્ય નક્ષત્ર સુધી અને ત્રીજું એ હશે કે — જ્યાં એક વાર મને બેઠો હશે ત્યાંથી હું ફરી નહિ ઊઠું. રાણીએ ખુશીથી સંમતિ આપી અને ઓરછાને સંદેશો મોકલ્યો કે હું શ્રી રામ સાથે ઓરછા આવી રહી છું.

શ્રી રામ ઓરછામાં આવી રહ્યા છે એવો સંદેશ સાંભળીને મહારાજે ભવ્ય ચતુર્ભુજ મંદિરનું નિર્માણ શરૂ કર્યું. પછી જ્યારે રાણી સરયુમાંથી બહાર આવી ત્યારે અયોધ્યા મંદિરના પૂજારીએ બાબરના હુમલા પહેલા છુપાયેલી રામ, લક્ષ્મણ અને જાનકીની મૂર્તિઓ રાણીને સોંપી. તેમને વચન મુજબ લઈ “ઇસવીસન ૧૬૩૦માં શ્રાવણ શુક્લ પંચમીના રોજ અયોધ્યાથી પ્રસ્થાન કર્યું અને બરાબર આઠ મહિના અને ૨૮ દિવસ પછી ચૈત્ર શુક્લ નવમી, પુષ્ય નક્ષત્ર વિ.સં. ઓરછા વિક્રમ સંવત ૧૬૩૧માં એટલે કે સોમવારે ઇસવીસન ૧૫૭૪માં ઓરછા પહોંચ્યું.

રાણીના મનમાં થયું કે રામનો રાજ્યાભિષેક થઈ શકે તેમ ન હોવાથી અને તેમને વનવાસ મળી ગયો હતો અને પિતા દશરથનું અવસાન થયું હતું, તેથી કોઈક સારા સમયે શ્રી રામનો રાજ્યાભિષેક કરીને મંદિરમાં સ્થાપન કરવું જોઈએ ! તેથી તે સમયે રામનો રાજ્યાભિષેક થઈ ગયો. સોળ શણગાર, શ્રી રામને રાજમહેલમાં રાણી દ્વારા મૂકવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે તેમને ત્યાંથી સ્થાપન માટે ઉપાડવાના પ્રયત્નો કરવામાં આવ્યા હતા, ત્યારે કોઈ તેમને હલાવી પણ શક્યું ન હતું કારણ કે શ્રી રામ તો બાળકના રૂપમાં આવ્યા હતા, તો તેઓ કેવી રીતે તેમને છોડશે રાજા બની શકે ? માતાના મહેલ અને મહેલને આવી સ્થિતિમાં છોડી દો.તેમણે મંદિરનું સ્વરૂપ આપ્યું અને વિવાહ પંચમીના દિવસે શ્રી રામના લગ્ન કાયદા દ્વારા કરવામાં આવ્યા હતા અને ત્યાં ધામધૂમથી સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હતા અને તેમનો રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યો હતો અને તેમને ઓરછા શહેર રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

એવું માનવામાં આવે છે કે જે દિવસે ઓરછામાં રાજ્યાભિષેક થયો હતો તે દિવસે રામચરિતમાનસ પણ પૂર્ણ થયું હતું. ઉત્તર ભારતના ધાર્મિક વિસ્તારોમાં સાધુ સંત સમાજે તત્કાલીન શાસક મધુકર શાહ અને મહારાણી ગણેશ કુંવારીને દશરથ અને કૌશલ્યા તરીકે માન્યતા આપી હતી. મંદિરની જાળવણી અને સેવા માટે, કેટલાક ગામો ખરીદવામાં આવ્યા હતા, તેમની આવક અને પ્રાપ્ત આવક મંદિરને રજૂ કરવામાં આવી હતી. તેથી જ ઓરછાના રાજા રામ મંદિરની ગણતરી સૌથી ધનિક મંદિરોમાં થાય છે. આજે પણ મંદિરમાં સોના-ચાંદીના રત્નો વિશાળ ચાર પેટીઓમાં મંદિરની મોટી સંપત્તિ તરીકે સંગ્રહિત છે.

મંદિર સાથે જોડાયેલી માન્યતાઓ
———————————

આજે પણ ઓરછાના રાજા રામ મંદિર સાથે જોડાયેલી ઘણી માન્યતાઓ છે. એવું કહેવાય છે કે જો કોઈ ભક્ત રાજા રામના દેવતાને પૂર્ણ ભક્તિ અને શ્રદ્ધા સાથે જુએ છે તો તે તેની પાંપણો ઝબકીને જુએ છે. આજે પણ રાજા રામનું શાસન છે આવી સ્થિતિમાં લાંચ અને ભ્રષ્ટાચારથી કોઈ ડરતું નથી. મંદિરમાં બેલ્ટ પહેરવાની મનાઈ છે કારણ કે રાજાની સામે સજ્જ થઈને જવું એ રાજાનું અપમાન માનવામાં આવે છે. પ્રશાસન સૂર્યોદય પહેલા અને સૂર્યાસ્ત પછી સૈનિકો દ્વારા રાજા રામને ગાર્ડ ઓફ ઓનર આપે છે. રાજા રામની રક્ષા માટે સશસ્ત્ર સૈનિકો દરરોજ ત્યાં સેવા આપે છે. ઓરછામાં તેમને રાજા રામ સરકાર કહેવામાં આવે છે.

ઓરછાના બે મુખ્ય તહેવારો
———————————

રામ નવમી અને માર્ગશીર્ષ શુક્લ પંચમીના રોજ વિવાહ પંચમીનો તહેવાર ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે. આ બંને તહેવારો પર, રાજા રામને મહેલમાંથી બહાર લાવવામાં આવે છે અને પરસાળમાં આવેલા ઝૂલા પર બેસાડવામાં આવે છે જ્યાં સામાન્ય લોકો તેમના દર્શનનો લાભ લઈ શકે છે. વિવાહ પંચમી પર પ્રસાદ સ્વરૂપે સોપારી અને અત્તરની કળીઓ વહેંચવાની પરંપરા પણ અનાદિ કાળથી ચાલી આવે છે. અહીં આવનારા દર્શનાર્થીઓને રાજા રામ તેમજ હનુમાનજીના દર્શન કરવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે કારણ કે તેમની રક્ષા માટે રામ મંદિરની આસપાસ વિવિધ હનુમાન મંદિરો આવેલા છે, જેમાં બાજરિયાના હનુમાન, ચૌધરી હનુમાન અને લંકાના હનુમાન પ્રખ્યાત છે.

મહેલની નજીક બે મિનારા છે. જેને સાવન ભાદોના મિનારા કહેવામાં આવે છે. હિંદુ કેલેન્ડર મુજબ, સાવન ભાદો મહિનામાં આ ટાવર એકબીજા સાથે જોડાય છે અને પછી તે પોતાની મેળે અલગ થઈ જાય છે. પ્રાચીન સમયમાં, આ ટાવર્સની નીચે બનેલા માર્ગનો ઉપયોગ પ્રવેશ માટે કરવામાં આવતો હતો, પરંતુ હવે તેને નીચેથી બંધ કરી દેવામાં આવ્યો છે જેથી હવે તેની શોધ થઈ શકશે નહીં.

આ મહેલ મંદિર અંદરથી પણ જોવાં લાયક જ છે જે એની બાંધકામની દ્રષ્ટિએ અને ખાસ કરીને એના પ્રવેશદ્વાર ખાસ જોવા લાયક છે. આ મહેલ અને એનાં શિખરો એ આ ઓરછા- બૂંદેલખંડ એટલે કે બૂંફેલા રાજાઓની સ્થાપત્યકલાની ખાસિયત છે. એ વિશે એટલે કે ઓરછા અને એના ઇતિહાસ વિશે પછી વાત કરવાનો જ છું.

તો ઓરછા એ હમ્પી જેવું જ મસ્ત નગર છે તેમાં આ મંદિર જોવાં ખાસ જ જજો બધાં !
!! જય શ્રી રામ !!

– જન્મેજય અધ્વર્યું