સ્ટીવન સ્પિલબર્ગની આજ-કાલ

સંદેશ – સંસ્કાર પૂર્તિ – રવિવાર – ૨૦ ઓગસ્ટ ૨૦૧૭

કોલમ – મલ્ટિપ્લેકસ

ગજબ છે સ્ટીવન સ્પિલબર્ગનું દિૃમાગ. એક-એકથી ચડિયાતી કેટલીય ફિલ્મોની ખિચડી એકસાથે એમના ફળદ્રુપ ભેજામાં રંધાતી રહે છે. દુનિયાના સૌથી સફળ ફિલ્મમેકર ગણાતા સ્પિલબર્ગની કઈ ફિલ્મો આપણને આગામી બે-અઢી વર્ષ દૃરમિયાન જોવા મળશે?

* * * * *

સ્ટીવન સ્પિલબર્ગ એક ફિલ્મમેકર તરીકે એટલી ઊંચાઈ પર પહોંચી ગયા છે કે એમણે ડિરેકટ કરેલી ધમાકેદૃાર નવીનક્કોર ફિલ્મ રિલીઝ થવાની હોય ત્યારે જ નહીં, બલ્કે એમના જીવન પર આધારિત ડોક્યુમેન્ટરી રિલીઝ થવાની હોય ત્યારે પણ ફિલ્મરસિયાઓ પુલકિત થઈ જાય છે. જેમ કે, સુસાન લેસી નામના અવોર્ડવિનિંગ ડિરેકટરે સ્પિલબર્ગના જીવનના ચઢાવઉતાર આલેખતી એક દૃસ્તાવેજી ફિલ્મ બનાવી છે, જેનું વર્લ્ડ પ્રિમીયર સાતમી ઓકટોબરે એચબીઓ ચેનલ પર ગોઠવાયું છે. આ દિૃવસ ભુલી ન જવાય તે માટે સ્પિલબર્ગના ચાહકોએ કેલેન્ડર પર આ તારીખ ફરતે ઓલરેડી મોટું ચકરડું કરી નાખ્યું છે!

૭૦ વર્ષના સ્પિલબર્ગ દુનિયાના સૌથી સફળ ફિલ્મમેકર્સના લિસ્ટમાં શિરમોર છે. એમની ફિલ્મોએ કરોડો નહીં, અબજો રુપિયાની કમાણી કરી છે. ગજબની છે એમની રેન્જ. એક તરફ તેઓ ‘ઇટી’, ‘જોઝ’ અને ‘જુરાસિક પાર્ક’ જેવી રોમાંચક બ્લોકબસ્ટર ફિલ્મો પેશ કરે છે તો બીજી, આપણા દિૃલના તાર ઝણઝણી ઉઠે એવી ‘શિંડલર્સ લિસ્ટ’ તેમજ ‘સેવિંગ પ્રાઇવેટ રાયન’ જેવી ઓસ્કરવિનિંગ વોર-ફિલ્મો બનાવે છે.

આવડો મોટો ફિલ્મમેકર પોતાની ઇમેજ વિશે કેવો સભાન હોય, પણ સ્ટીવન સ્પિલબર્ગે પોતાના પર બની રહેલી ડોક્યુમેન્ટરીની ગતિવિધિઓમાં સહેજ પણ દૃખલ કરી નથી. એમણે માત્ર ડાહ્યાડમરા થઈને ડિરેક્ટર સુસાન લેસીને પોતાના બાળપણથી લઈને અત્યાર સુધીના અનુભવો વિશે દિૃલ ખોલીને ચર્ચા કરી છે. આ મુલાકાતોનું ફૂટેજ જ ત્રીસ કલાક જેટલું છે. આ ઉપરાંત સુસાને ટોમ હેન્કસ, ડેનિયલ ડે-લેવિસ, ડસ્ટિન હોફમેન, બેન કિંગ્સ્લે, લિઆમ નિસન, લિયોનાર્ડો દૃકેપ્રિયો, ડ્રુ બેરીમોર, ફ્રાન્સિસ ફોર્ડ કપોલા, માર્ટિન સ્કોર્સેઝી, જયોર્જ લુકાસ વગેરે જેવા સ્ટીવન સાથે કામ કરી ચુકનારા કંઈકેટલાય સેલિબ્રિટી કલાકારો અને સમકાલીનોની મુલાકાતો પણ લીધી છે. સ્ટીવન સ્પિલબર્ગ જે રીતે સિનેમાના માધ્યમને પચાવી ગયા છે અને ફિલ્મ મેકિંગની પ્રક્રિયાને સમજી શકયા છે એનાથી આ સૌ પ્રભાવિત છે.

આ અઢી કલાકની ડોક્યુમેન્ટરી તો આપણે જોઈશું જ પણ આ સિવાય સ્ટીવન સ્પિલબર્ગનું બીજું શું શું નજીકના ભવિષ્યમાં આવવાનું છે?

સ્પિલબર્ગ હાલ જેના પર કામ કરી રહ્યા છે એ ‘રેડી પ્લેયર વન’ નામની ફિલ્મ આવતા વર્ષે ૩૦ માર્ચે રિલીઝ થશે. સાયન્સ ફિકશન બનાવવાની સ્પિલબર્ગને હંમેશા ખૂબ મોજ પડી છે. આ ફિલ્મ અર્નેસ્ટ ક્લાઈન નામના લેખકની આ જ ટાઈટલ ધરાવતી નવલકથા પર આધારિત છે. અર્નેસ્ટ ક્લાઈને ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટનું સહલેખન પણ કર્યુંં છે. ‘રેડી પ્લેયર વન’માં 27 વર્ષ પછીની દુનિયાની વાત છે. સ્ટોરી એવી કંઈક આવી છે. 27 વર્ષ પછી વસતી એટલી બધી વધી ગઈ છે અને પર્યાવરણનો એવો ખો નીકળી ગયો છે કે દુનિયાનાં મોટાં ભાગનાં શહેરો વિરાટ ઝુંપડપટ્ટી જેવાં બનાં ગયાં છે. હાડમારીઓથી બચવા માટે લોકો ઓએસિસ નામની વર્ચ્યુઅલ દુનિયાનો સહારો લે છે. કામકાજ, ભણતર, મનોરંજન આ બધું વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટીના માધ્યમમાં જ થાય છે.

વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી (વીઆર)નાં ઉપકરણો અને ગેમ્સ આજે 2017માં પણ ખૂબ પોપ્યુલર છે. મનોરંજનની દુનિયામાં વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી એ થ્રી-ડાયમેન્શન પછીનું મોટું પગલું છે. આમાં મોટા ડાબલાં જેવાં ચશ્માં પહેરી લો એટલે તમારી આંખ સામે નહીં, પણ તમારી ચારે તરફ નવી દુનિયા ખૂલી જાય. તમે એ દુનિયામાં ‘પુરાઈ’ જાઓ, તેનો હિસ્સો બની જાઓ. તમારી સામે ડાયનોસોર દૃોડતું દૃોડતું આવે ને તમે કાંપી ઉઠો. તમને ખબર પડે કે તમે દૃોઢસો માળની ઇમારતની અગાસીની સાવ ધાર પર ઊભા છો અને તમારો શ્ર્વાસ અધ્ધર થઈ જાય. તમે ડાબે-જમણે-ઉપર-નીચે-આગળ-પાછળ ગરદૃન ઘુમાવો એમ દૃશ્યો બદૃલાતાં જાય ને રોમાંચ ઘૂંટાતો જાય.

‘રેડી પ્લેયર વન’ની વર્ચ્યુઅલ દુનિયા દેખીતી રીતે જ આના કરતાંય ક્યાંય વધારે એડવાન્સ્ડ હોવાની. એક ટીનેજર છોકરો ફિલ્મનો હીરો છે. એ અવારનવાર ઓએસિસ નામના પેલા વર્ચ્યુઅલ વર્લ્ડની મુલાકાત લે છે. અહીં આવીને ‘એનોરેક્સ ગેમ’ નામની દિૃલધડક રમત રમવાનું એને ખૂબ પસંદૃ છે. એની જેમ કેટલાય લોકો આ ગેમ રમવા આવે છે, કેમ કે વિજેતાને ૨૪૦ બિલિયન ડોલર્સનું તોિંતગ ઇનામ મળવાનું છે. છોકરો ધીમે ધીમે ગેમમાં આગળ વધતો જાય છે ને પછી થવા જેવું અને ન થવા જેવું ઘણું બધું બને છે. મસ્ત વિષય છે ‘રેડી પ્લેયર વન’નો. (આજકાલ જેની બહુ ચર્ચા ચાલી છે તે જીવલેણ બ્લુ વ્હેલ ઓનલાઈન ગેમની યાદૃ આવી ગઈ, ખરું?) યુટ્યુબ પર જઇને આ ફિલ્મનું ટ્રેલર જોજો. ફિલ્મ તો ઠીક, આ ટ્રેલર પણ જલસો કરાવે એવું બન્યું છે.

હવે દુનિયાભરમાં વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટીનાં માધ્યમમાં ફિલ્મો બનવાનું શરુ થયું છે. આ વખતના પ્રતિષ્ઠિત કાન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં સુધ્ધાં આ વખતે પહેલી વાર અલ્હાન્દ્રો ઇનારીટુ નામના મોટા ગજાના ડિરેક્ટરે બનાવેલી એક વીઆર ફિલ્મનું સ્ક્રીિંનગ થયું હતું. સ્ટીવન સ્પિલબર્ગ જોકે આ માધ્યમથી બહુ ખુશ નહોતા. એમણે કહેલું કે વીઆર એક ખતરનાક માધ્યમ છે, કારણ કે આમાં તમે દૃર્શકને વધુ પડતી છૂટ આપી દૃો છો. ટુ-ડી કે થ્રી-ડી ફિલ્મમાં તો ડિરેક્ટર જે દેખાડે એ જ ઓડિયન્સે જોવું પડે, પણ વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટીમાં પ્રેક્ષક મોઢું સહેજ આગળ-પાછળ કે આમતેમ ઘુમાવે એટલે ફટાક કરતું દૃશ્ય બદૃલી જાય. શક્ય છે કે એ પોતાને અનુકૂળ હોય એવી દિૃશામાં જ જોયા કરે અને તેને લીધે જે વાત કહેવાઈ રહી હોય એની તીવ્રતા બદૃલી જાય, ડિરેક્ટર દૃર્શકના મનમાં જે અસર ઊભી કરવા માગતા હતા તે ન થાય અને આ રીતે ડિરેક્ટરનો પાવર ઓછાં થઈ જાય. ખેર, હાલ પૂરતો તો સ્પિલબર્ગે વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટીને જ પોતાની ફિલ્મનો વિષય બનાવી નાખ્યો છે.

ઓકે, આ સિવાય બીજી કઈ કઈ ફિલ્મો પર સ્પિલબર્ગસાહેબ કામ કરી રહ્યા છે? એક્ છે, ‘ધ કિડનેિંપગ ઓફ એડગર્ડો મોર્ટારા’. સ્પિલબર્ગના બેનર હેઠળ બની રહેલી આ ફિલ્મના ડિરેક્ટર પણ તેઓ ખુદૃ છે. ડેવિડ કર્ટઝર નામના પુલિત્ઝર પ્રાઇઝ વિજેતા લેખકનાં પુસ્તક પર આધારિત આ ફિલ્મમાં ૧૮૫૮નો સમયગાળો છે. ઇટાલીમાં રહેતા એક યહૂદૃી છોકરાનું શી રીતે અપહરણ કરીને બળજબરીથી ખ્રિસ્તી બનાવી નાખવામાં આવે છે, શી રીતે એનાં મા-બાપ એને છોડાવવા માટે સંઘર્ષ કરે છે અને શી રીતે આખી વાત રાજકીય રંગ પકડી લે છે એની વાત આ પુસ્તક્ અને ફિલ્મમાં છે. સ્પિલબર્ગની ‘ધ બ્રિજસ ઓફ સ્પાઈઝ’ ફિલ્મ માટે બેસ્ટ સપોર્ટિંગ એકટરનો ઓસ્કર જીતનાર માર્ક રાયલન્સ આમાં સર્વોચ્ચ ખ્રિસ્તી પાદૃરી બન્યા છે. રાયલન્સ, બાય ધ વે, ‘રેડી પ્લેયર વન’માં ઓએસિસ વર્ચ્યઅલ વર્લ્ડના કર્તાધર્તા બન્યા છે. ‘ધ કિડનેિંપગ ઓફ એડગર્ડો મોર્ટારા’ કયારે રિલીઝ થશે તે વિશે હજુ સ્પષ્ટતા થઈ નથી.

સુપરડુપર ઇન્ડિયાના જોન્સ સિરીઝનો પાંચમો ભાગ બનાવવાનો જ્યારથી સ્પિલબર્ગે ઘોષણા કરી છે ત્યારથી આ શૃંખલાના ચાહકોને રાહ જોવાનું શરુ કરી દૃીધું છે. આ ફિલ્મ છેક ૨૦૧૯માં રિલીઝ થશે. ‘ઇન્ડિયાના જોન્સ – પાર્ટ ફાઈવ’ પછી સ્પિલબર્ગ કદૃાચ ‘ઇટ્સ વોટ આ ડુ’ નામની ઓર એક ઐતિહાસિક ફિલ્મ બનાવશે. ‘રોબોપોકેલિપ્સ’ નામનો એક પ્રોજેક્ટ પણ ચર્ચાઈ રહ્યો છે. આ, અગેન, એક સાયન્સ ફિકશન છે, જેમાં ઓસ્કરવિનર જેનિફર લોરેન્સ નાયિકા બનશે. આમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને અમેરિકાના મૂળ આદિૃવાસીઓ રેડ ઇન્ડિયન્સ વચ્ચેના યુદ્ધની વાત છે. શકય છે કે આ ફિલ્મ સ્પિલબર્ગ માત્ર પ્રોડ્યુસ કરે, ડિરેકશન બીજા કોઈને સોંપી દે.

ટૂંકમાં, સ્પિલબર્ગસાહેબ બિઝી બિઝી છે. ગજબ છે એમનું દિૃમાગ. એક-એકથી ચડિયાતી કેટલીય ફિલ્મોની ખિચડી એકસાથે તેમાં રંધાતી રહે છે. વચ્ચે એક ઇન્ટરવ્યુમાં સ્ટીવન સ્પિલબર્ગે કહેલું કે, ‘મારી પાસે આજે કઈ ફિલ્મો બનાવવી ને કઈ ન બનાવવી તે નક્કી પૂરેપૂરી કરવાની સ્વતંત્રતા છે. આ સ્થિતિને હું મારા જીવનની સૌથી મોટી સિદ્ધિ ગણું છું. મારું લક્ષ્ય હંમેશાં એ જ રહ્યું હતું કે સફળતાના એવા સ્તર પર પહોંચી જવું કે જ્યાં હું મારી રીતે, કોઈની દૃખલઅંદૃાજી વગર, મારે જે વાર્તાઓ પડદૃા પર પેશ કરવી છે તે કરી શકું. એટલેસ્તો મેં મારો ખુદૃનો સ્ટુડિયો ઊભો કર્યો છે. મારા માટે આર્ટિસ્ટિક ફ્રીડમ કરતાં વધારે મૂલ્યવાન બીજું કશું જ નથી.’

બિલકુલ.

૦૦૦ ૦૦૦ ૦૦૦

– Shishir Ramavat

( Note – This Article is Originaly Written in Year 2017 )