અભિમાન – એક પુરાણ કથા

એક સમયે, જ્યારે ભગવાન કૃષ્ણ સ્વર્ગમાંથી પારિજાતનું વૃક્ષ તેમની પત્ની સત્યભામા માટે લાવ્યા, ત્યારે સત્યભામાને ગર્વ થયો કે તે સૌથી સુંદર છે અને ભગવાન કૃષ્ણની ખૂબ જ સુંદર અને પ્રિય રાણી છે. એ જ રીતે, જ્યારે સુદર્શન ચક્રે ઈન્દ્રના વજ્રને નિષ્ક્રિય કર્યું, ત્યારથી તેને પણ ગર્વ થયો કે જ્યારે યુદ્ધમાં ભગવાન પાસે કોઈ વિકલ્પ બચ્યો નથી ત્યારે તેઓ ફક્ત તેની પાસેથી જ મદદ લે છે. એ જ રીતે શ્રી હરિ વિષ્ણુજીના વાહન ગરુડજી પણ સમજવા લાગ્યા કે ભગવાન મારા વિના ક્યાંય જઈ શકતા નથી કારણ કે મારી ગતિ સાથે કોઈ સ્પર્ધા કરી શકે તેમ નથી.

ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ જાણતા હતા કે તેમના આ ત્રણેય ભક્તો અહંકારી બની ગયા છે અને તેમના અહંકારનો નાશ કરવાનો સમય આવી ગયો છે. તેથી જ ભગવાન કૃષ્ણે લીલાનું સર્જન કરનારા ભગવાન હનુમાનજીને યાદ કર્યા. ભગવાન કૃષ્ણનું સ્મરણ થતાં જ હનુમાનજી જાણતા હતા કે તેમને કયા ખાસ કામ માટે યાદ કરવામાં આવી રહ્યા છે.

હવે ભગવાન કૃષ્ણએ ગરુડને કહ્યું – હે ગરુડ! તમે હનુમાનજી પાસે જાઓ અને તેમને કહો કે ભગવાન શ્રી રામે તેમને દ્વારકા બોલાવ્યા છે, જો શક્ય હોય તો, ભગવાન કૃષ્ણની અનુમતિ મેળવીને તેમને તમારી સાથે લાવો અને ગરુડજી હનુમાનજીને બોલાવવા ઉપડ્યા.

ગરુડજી હનુમાનજી પાસે પહોંચ્યા અને કહ્યું- હે શ્રેષ્ઠ વાનર! ભગવાન શ્રી રામે તમને યાદ કર્યા છે. તમે મારી પીઠ પર બેસો, હું તમને ઝડપથી પ્રભુ શ્રીરામ પાસે લઈ જઈશ. હનુમાનજીએ નમ્રતાપૂર્વક ગરુડને કહ્યું, તમે જાઓ, હું આવીશ. ગરુડે વિચાર્યું, ખબર નહીં હનુમાનજી ક્યારે પધારશે? સારું જે હોય તે હોય, મારે શું ? મારું કામ પૂરું થઈ ગયું.

હુ જાવ છુ ….. આ વિચારીને ગરુડજી ઝડપથી દ્વારકા તરફ પ્રયાણ કર્યું. અહીં દ્વારકામાં ભગવાન કૃષ્ણએ શ્રી રામનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું અને સત્યભામા સાથે સિંહાસન પર બેઠા. સુદર્શન ચક્ર દ્વારા મહેલના પ્રવેશદ્વાર પર ચોકીદારી રાખવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો કે મારી પરવાનગી વિના મહેલમાં કોઈ પ્રવેશ ન કરે. ભગવાનની અનુમતિ મળ્યા બાદ મહેલના પ્રવેશદ્વાર પર સુદર્શન ચક્ર ગોઠવવામાં આવ્યું હતું. એટલે સુદર્શન ચક્ર તો દ્વાર પર તૈનાત થઈ ગયું. એટલામાં જ હનુમાનજી દરવાજા સુધી પહોંચી ગયા હતા. સુદર્શન ચક્રે હનુમાનને એમ કહીને રોક્યા કે તમે પરવાનગી વિના અંદર ન જઈ શકો, હનુમાનજી ઝડપથી સુદર્શન ચક્ર મોંમાં રાખીને ભગવાનને મળવા ગયા.

હનુમાનજી અંદર ગયા અને સિંહાસન પર બેઠેલા ભગવાન શ્રીરામને પ્રણામ કર્યા. કહ્યું – “ભગવાન, આવવામાં મોડું નથી થયું?” એમ પણ કહ્યું… “ભગવાન માતા સીતા ક્યાં છે? આજે તેની જગ્યાએ તમારી સાથે બેઠેલી આ દાસી કોણ છે?” સત્યભામાએ આ સાંભળ્યું તેથી તે ખૂબ જ શરમાતી હતીઅને તેથી તેમનો બધો ઘમંડ ચકનાચૂર થઇ ગયો. એટલામા થાકેલા પાકેલા ગરુડદેવ પણ ત્યાં પહોંચી ગયા.

ગરમીથી ત્રાહિમામ પોકારી ગયાં હતાં. જ્યારે ગરુડજીએ હનુમાનજીને ત્યાં જોયા તો તેમને આશ્ચર્ય થયું કે હનુમાનજી મારી ગતિ કરતા વધુ ઝડપથી અહીં કેવી રીતે પહોંચી ગયા? આ હનુમાનજીને તો ન ગરમી નડી કે ન તેઓ થાકેલા લાગે છે ! તેઓ વિચારતાં હતાં કે હનુમાનજી આટલી ઝડપથી દ્વારકા કેવી રીતે આવ્યાં? આ રીતે ગરુડજીનું અભિમાન પણ ચકનાચૂર થઈ ગયું. એટલા માટે શ્રીરામે હનુમાનજીને પૂછ્યું કે હે પવન પુત્ર! તમે પરવાનગી વિના મહેલમાં કેવી રીતે પ્રવેશ્યા? પ્રવેશદ્વાર પર કોઈએ તમને રોક્યા નથી?

હનુમાનજીએ કહ્યું – “મને માફ કરજો પ્રભુ… મને લાગ્યું કે તમારા દર્શનમાં વિલંબ થશે… તેથી જ હું આ ચક્રમાં ફસાયો નથી, મેં તેને મારા મોંમાં દબાવ્યું હતું !” આટલું કહીને હનુમાનજીએ પોતાના મુખમાંથી સુદર્શન ચક્ર કાઢીને ભગવાનના ચરણોમાં મૂકી દીધું. આ રીતે સુદર્શન ચક્રના તમામ અભિમાનનો પણ અંત આવ્યો. હવે ત્રણેયનું અભિમાન ચકનાચૂર થઈ ગયું હતું અને ભગવાન પણ એવું જ ઈચ્છતા હતા. સત્યભામા, ગરુડ અને સુદર્શન ચક્રે કહ્યું ભગવાન તમારો વિનોદ અદ્ભુત છે. તેમણે પોતાના ભક્ત દ્વારા જ પોતાના ભક્તોનો અહંકાર દૂર કર્યો.

પ્રભુ તમને નમસ્કાર!

ભગવાન તેમના ભક્તોને ક્યારેય અભિમાન કરવા દેતા નથી. જો ભગવાન કૃષ્ણે સત્યભામા, ગરુડ અને સુદર્શન ચક્રનું અભિમાન દૂર ન કર્યું હોત તો આ ત્રણેય તેમની નજીક ન રહી શક્યા હોત. જે ‘હું’ અને ‘મારા અને “આપણા’”થી મુક્ત છે તે જ ઈશ્વરની નજીક રહી શકે છે.

હનુમાનજી ભગવાન શ્રીરામની આટલી નજીક રહી શક્યા કારણ કે ન તો ભગવાન શ્રીરામને અભિમાન હતું કે ન તો તેમના ભક્ત હનુમાનજીને. ન તો ભગવાન શ્રીરામે ક્યારેય કહ્યું કે મેં કર્યું છે અને ન તો હનુમાનજીએ કહ્યું છે કે મેં કર્યું છે…

તેથી બંને એક થઈ ગયા. તેઓ ન તો અલગ હતા અને ન તો અલગ રહ્યા. ભગવાન શ્રીરામ સાથે જોડાયેલ વ્યક્તિમાં ક્યારેય અભિમાન ન હોઈ શકે. એટલેકે એમની ભક્તિમાં જ જો તલ્લીન રહો તો તમારો બેડો પાર થઇ જાય ! સામાન્ય રીતે, થોડી શક્તિ સાથે, દરેક વ્યક્તિ પોતાના પર ગર્વ અનુભવે છે. આ અહંકાર માણસ અને ભગવાનના મિલનમાં સૌથી મોટો અવરોધ છે, તેથી જ મંદિરમાં હંમેશા માથું નમાવીને (નતમસ્તક થઈને) આવવાનો નિયમ બનાવવામાં આવ્યો છે.

!! જય શ્રીરામ!!
!! જય બજરંગબલી !!

– જનમેજય અધ્વર્યુ