શ્રી યંત્ર મહા મેરુ મંદિર – અમરકંટક

#ભારતનો_ભવ્ય_મંદિર_વારસો
#શ્રી_યંત્ર_મહા_મેરુ_મંદિર_અમરકંટક

મંદિરની રચના કરવા માટે નવ ઇન્ટરલોકિંગ સમદ્વિબાહું ત્રિભુજ દ્વારા રચાયેલી સંપૂર્ણ ભૂમિતિ.

મહા મેરુ શ્રી યંત્ર મંદિર બે બાજુઓથી જંગલથી ઘેરાયેલું છે, પ્રાચીન અને પવિત્ર બટ્ટે કૃષ્ણ કુંડ, તેની પશ્ચિમ બાજુએ એક તળાવ અને તેની ઉત્તરે એક જળાશય છે. આ મંદિર મધ્યપ્રદેશના અમરકંટકમાં મૈકલ, સાતપુડા અને વિંધ્યાચલ પર્વતમાળાઓ વચ્ચે દરિયાની સપાટીથી૩૫૦૦ ફૂટ ઉપર બનાવવામાં આવ્યું છે. અમરકંટકને ત્રણ નદીઓ – જુહિલા, સોનભદ્ર અને નર્મદાના સ્ત્રોત તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉત્તર અને દક્ષિણ ભારતને વિભાજિત કરતી સીમા રેખા પણ આ જગ્યાએથી પસાર થાય છે.

વિશાળ મંદિર પરિસરમાં પ્રવેશદ્વાર પ્રભાવશાળી છે. શિલ્પથી ભરપૂર વિશાળ દરવાજો છે. જે દેવી સરસ્વતી, કાલી, ભુવનેશ્વરી અને લક્ષ્મીના શિલ્પાંકિત ચહેરાઓથી ઘેરાયેલો છે. આ બાજુઓના નીચેના ભાગોને તાંત્રિક સંપ્રદાયની ૬૪ યોગિનીઓના બારીક શિલ્પથી શણગારવામાં આવ્યા છે, દરેક બાજુએ ૧૬ આ ઉપરાંત ગણેશ અને કાર્તિકને પણ સાથે-સાથે દર્શાવવામાં આવ્યા છે.

ઊંચો મંચ
—————————–

આ મંદિર ૯૦,૦૦૦ ચોરસ ફૂટના ઊંચા ચોરસ પ્લેટફોર્મ પર બનેલું છે. અને એક સમાન લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈના વર્તુળ તરીકે રચાયેલ છે. પ્રત્યેકનું માપ ૫૨ ફુટ છે. આપણને કહેવામાં આવે છે કે, મંદિર અગસ્ત્ય ઋષિ દ્વારા નિર્ધારિત મંદિર સ્થાપત્યના સિદ્ધાંતો પર બાંધવામાં આવ્યું છે.

મંદિરની ડિઝાઇન, લેઆઉટ અને આયોજન પ્રાચીન પરંપરાગત જ્ઞાન અને પદ્ધતિઓને અનુસરે છે અને જ્યોતિષીય પાસાઓ સાથે સંકળાયેલું છે. નિર્માણ તાંત્રિક કેલેન્ડર અનુસાર તારાઓની અને ગ્રહોની ચાલને અનુરૂપ છે. સ્થાપત્યની આ શૈલીને ધ્યાનમાં રાખીને પદબંધ અથવા મંદિરનો પાયો ઇમારતને નક્કર રક્ષણ પૂરું પાડે છે. આગળનું ચરણ, સર્પબંધ, એક બીજામાં ફસાયેલી પૂંછડીઓ સાથે શિલ્પિત સાપ અથવા સર્પની જોડી ધરાવે છે.

સર્પો મંદિરની બહારની દિવાલોના પાયામાંથી ઉઠે છે અને પરિધિના મધ્યમથીપરિક્રમા મોડમાં ત્યાં સુધી દોડે છે જ્યાં સુધી તેઓ મંદિરના પ્રવેશદ્વાર પર તેમની ફૅણો સાથે દેખાય નહીં.

દેવબંધની ઉપર જ્યાં સામાન્ય રીતે ટાવર અથવા શિખર દેખાય છે તે મહા મેરુ શ્રી યંત્ર છે. તેની ચારે બાજુ દેવી મહા ત્રિપુરા સુંદરી અને તેમની પત્નીઓના ચિત્રો કોતરેલા છે.

ત્રિ – આયામી પ્રક્ષેપણ
—————————–

મહા મેરુ મંદિર એ દ્વિ-પરિમાણીય શ્રી યંત્ર અથવા શ્રી ચક્રનું ત્રિ-પરિમાણીય પ્રક્ષેપણ છે જે હિંદુ ધર્મમાં શ્રી વિદ્યા પૂજાનો મુખ્ય ભાગ છે.

મંદિર, તેના જટિલ સ્થાપત્ય પેટર્ન સાથે કે જેને સાચી ગાણિતિક ગણતરીઓ અને ચોક્કસ પ્રમાણસર પરિમાણોની જરૂર હતી, તે વિશ્વમાં ક્યાંય પણ બાંધવામાં આવતું તેના પ્રકારનું કદાચ પ્રથમ મંદિર છે. તે વિવિધ પરિમાણના નવ પરસ્પર સમદ્વિબાજુ ત્રિકોણ દ્વારા રચાય છે જે બિંદુ તરીકે ઓળખાતા કેન્દ્રીય અથવા કેન્દ્રીય બિંદુ દ્વારા બંધાયેલ અને વિકિરણ થાય છે. જેને બિંદુ કહેવામાં આવે છે.

ત્રિકોણ એવી રીતે જોડાયેલા હોય છે જેમ કે એક ભુલભુલામણીમાં ચાલીસ-ત્રણ નાના ત્રિકોણ રચાય છે જે બ્રહ્માંડને તેની રચનાઓની સંખ્યાના પ્રતીક તરીકે રજૂ કરે છે. ત્રિકોણમાં જ કમળની પાંખડીઓની બે પંક્તિઓ, અનુક્રમે આઠ અને સોળ, અને પૃથ્વી ચોરસ, ચાર દરવાજાવાળા મંદિરના પ્રતીક દ્વારા અંકિત છે.

શ્રી ચક્રનું દરેક સ્તર જેને તેના નવ સ્તરો માટે નવચક્ર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે યોગિની, એક દંભ અને મુખ્ય દેવતા ત્રિપુર સુંદરીના ચોક્કસ સ્વરૂપ સાથે સંકળાયેલું છે જેની પૂજા શ્રી ચક્રના અનુયાયીઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે.

ગર્ભગૃહમાં, આઠ ધાતુઓના મિશ્રણથી બનેલી અષ્ટધાતુથી બનેલી દૈવી માતાની ૬૨ ઇંચ ઊંચી મૂર્તિ છે.

સમયનું નૃત્ય
—————————–

વાસ્તુશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતોને ધ્યાનમાં રાખીને, મંદિરની બહારની દિવાલો પર કાલ નૃત્ય અથવા ‘સમયનો નૃત્ય’ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. ટોચની ચાર બાજુએ એક શક્તિશાળી સિંહના ચાર પંજા છે જે પૂર્ણ થયેલ કાર્યનું પ્રતીક છે. તેના પંજામાં ગોળાકાર દડા અટવાયેલા છે, જેની નીચે ઝેરી સાપ દર્શાવવામાં આવ્યા છે, જે જન્મ અને મૃત્યુના ચક્રમાં ફસાયેલી વ્યક્તિઓના પ્રતીક છે.

જ્યારે મુખ્ય મંદિરનું બાંધકામ પૂર્ણ થયું છે, ત્યારે કામ હજુ પણ પ્રગતિમાં છે કારણ કે સમયાંતરે ઘણા નાના મંદિરો ઉમેરાવાના છે.

અમરકંટક એટલે મા નર્મદાનું મૂળ ત્યાં જ આ અદભુત મંદિર સ્થિત છે .ત્યા જાઓ ત્યારે જોજો અવશ્ય !!

!! નમામી દેવી નર્મદે !!
!! હર હર મહાદેવ !!

– જનમેજય અધ્વર્યુ