કુંભેશ્વર પિંડ – પટેશ્વર શિવ મંદિર

પટેશ્વર શિવ મંદિર પરિસરમાં જોડિયા કુંભના રૂપમાં ખૂબ જ અનોખું અને દુર્લભ શિવલિંગ.આમ તો અહી હજાર ઉપરની સંખ્યામાં શિવલિંગો છે. આ મુખ્ય શિવલિંગ કુંભેશ્વર પિંડ તરીકે ઓળખાય છે. પટેશ્વર મહારાષ્ટ્રના સતારામાં એક પ્રાચીન મંદિર સંકુલ છે. આ સ્થળ ૧૦૦૦થી વધુ શિવલિંગો માટે જાણીતું છે, જેને પિંડ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

પટેશ્વર મહારાષ્ટ્રના સતારા જિલ્લામાં આવેલું એક ગામ છે, જે શિવના મંદિરો સાથેની રોક કટ ગુફાઓ માટે જાણીતું છે.

પટેશ્વર મહારાષ્ટ્રમાં સતારા-કોલ્હાપુર સ્ટેટ હાઈવે પર સતારાથી લગભગ ૧૧.૨૬ કિમી દક્ષિણ પૂર્વમાં આવેલું છે. જ્યારે પટેશ્વર સુધી પહોંચવા માટે બે માર્ગો છે, સૌથી વધુ લોકપ્રિય માર્ગ દેગાંવ ગામ થઈને રાજ્ય પરિવહનની બસો, ખાનગી કાર સિવાય ઓટોરિક્ષા છે. બીજો રસ્તો દક્ષિણ તરફથી બોરગાંવ નામના ગામમાંથી જાય છે. આ રોડ સ્થાનિકો દ્વારા પસંદ કરવામાં આવે છે, જોકે પ્રવાસીઓ દેગાંવ રોડને પસંદ કરે છે.

પટેશ્વરમાં ૮ પ્રાચીન ગુફાઓ છે અને શિવજી અને અન્ય દેવતાઓની ઘણી પ્રાચીન પથ્થર કોતરેલી મૂર્તિઓ છે. આ સ્થાન ૧૦૦૦ થી વધુ શિવ-લિંગો (પિંડ તરીકે પણ ઓળખાય છે) હોવાનું જાણવા મળે છે. તેમાંથી સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે જટિલ કોતરણીવાળું મહા શિવ લિંગમ. પ્રાચીન હિંદુ વેદ અને પુરાણોમાં ઘણા દેવતાઓનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. કેટલાક ઓળખાયેલ દેવતાઓ નીચે આપેલ છે.

શિવલિંગ
———————-

🔸એકમુખધારી પિંડ
🔸ચતુર્મુખધારી પિંડ
🔸અષ્ટાદિકપાલ પિંડ
🔸હરિહર પિંડ
🔸માર્ગાલમ્હૈસા પિંડ
🔸યંત્ર પિંડ
🔸કુમભેશ્વર
🔸સહસ્રલિંગ

અન્ય દેવતા
———————–

🔸એકમુખી બ્રહ્મદેવ
🔸ચતુર્મુખ શિવ
🔸સરસ્વતી
🔸અગ્નિ
🔸શેષશાયી વિષ્ણુ
🔸વૈનાયકી
🔸ત્રિપુરા
🔸અષ્ટભુજા મહિષાસુર મર્દિની
🔸અષ્ટમાતૃકા
🔸નવગ્રહ
🔸દ્વાદશાવતાર
🔸બલીભદ્ર

ઘણા દેવતાઓ અનન્ય છે અને હજુ સુધી સંપૂર્ણ રીતે ઓળખાયા નથી.

સદગુરુ_ગોવિંદાનંદસ્વામી_મહારાજ_મઠ નામનો એક મઠ છે, જેમાં કેટલાક સાધુઓ છે જેઓ આ સ્થળની સંભાળ રાખવા માટે જાણીતા છે. તેમ છતાં મંદિરો શ્રેષ્ઠ સ્થિતિમાં નથી અને તેમાંના મોટાભાગના વનસ્પતિઓથી ભરેલા છે.

સાતારામાં શ્રી શંકર નામદેવ બર્જ દ્વારા પટેશ્વર પર લખાયેલું પુસ્તક શ્રી ક્ષેત્ર પટેશ્વર દર્શન છે. થોડુંક લખ્યું હતું, થોડુંક વધારે લખવાનો પ્રયાસ માત્ર છે. આ લખવાનો હેતુ એના અદભૂત ફોટાઓ છે, નોખી ભાત પાડનારું ટિપિકલ મહારાષ્ટ્રનું મંદિર. એના રમણીય સ્થાનને માણીને જોવું જ રહ્યું !

!! હર હર મહાદેવ !!

– જનામેજય અધ્વર્યું