ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ શિવ મંદિર – તંજાવુર મોટા મંદિરનું બીજું સ્વરૂપ

આશ્ચર્યજનક ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ શિવ મંદિર – તંજાવુર મોટા મંદિરનું બીજું સ્વરૂપ

મોટા મંદિરની પ્રતિકૃતિ!

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ, તામિલનાડુ
————————————-

ભારત ખાતે અરુલ્મિગુ પેરુવુદાયર મંદિર, તામિલનાડુ, તંજાવુર ખાતેના મંદિરની પ્રતિકૃતિ છે.

મુઘલો દ્વારા ભારતમાં તેમના આક્રમણ દરમિયાન મંદિરનો આંશિક રીતે નાશ કરવામાં આવ્યો હોવા છતાં મંદિર હજુ પણ પ્રાચીન સ્મારકો અને પુરાતત્વીય સ્થળો હેઠળ રાષ્ટ્રીય મહત્વ ધરાવે છે અને અધિનિયમ ૧૯૫૮ હેઠળ રહે છે.

મંદિરના મુખ્ય દેવતા લિંગ સ્વરૂપમાં ભગવાન શિવ છે. આ સ્મારકને યુનેસ્કો દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી છે.

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિર
————————————-

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ શહેર તંજોરથી ૭૦ કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે. તે ૧૧મી સદીની શરૂઆતમાં રાજા રાજેન્દ્ર ચોલા દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું, જે રાજા રાજરાજા ચોલના પુત્ર અને અનુગામી હતા. લગભગ ૨૫૦ વર્ષ સુધી ચોલ વંશની રાજધાની તરીકે આ શહેર ભારતના ઇતિહાસમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છે. ભગવાન શિવના સારનું પ્રતિનિધિત્વ કરવા માટે ઇસવીસન ૧૦૨૦માં ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિરનો પાયો નાખવામાં આવ્યો હતો.

આ મંદિર યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ ‘ગ્રેટ લિવિંગ ચોલા ટેમ્પલ્સ’નો ભાગ છે.

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિર તંજાવુર મંદિર કરતાં નાનું છતાં વધુ સુંદર છે. બંને દક્ષિણ ભારતના સૌથી મોટા શિવ મંદિરોમાંના એક છે અને તામિલિયન શૈલીના મંદિરોના ઉદાહરણો છે. મંદિરને ગ્રંથોમાં ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિર અથવા ગંગાઈકોંડાચોલીશ્વરમ મંદિર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

નિઃશંકપણે રાજેન્દ્ર ચોલા એવા મહાન સમ્રાટોમાંના એક હતા જેમણે એક સમયે આપણા દેશના મોટા ભાગ પર શાસન કર્યું હતું. તમિલનાડુની બહાર તેમના વિશે કેટલા લોકો જાણે છે તે પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન છે. ત્યાં ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ બ્રહડેશ્વર મંદિરનું ભવ્ય વિમાનમ ઊભું છે જે સમ્રાટની મહાનતાની સાક્ષી આપે છે જેણે હજાર વર્ષ પહેલાં શિવ માટે આવી ઈમારત બનાવી હતી અને પોતાને “શિવ ચરણ સેકરન” નામથી ઓળખાવ્યો હતો. ભારતીય સંઘના વિવિધ ઘટકોને ધ્યાનમાં લઈને ઈતિહાસને ફરીથી લખવો પડશે.

શિલાલેખોના પુરાવા મુજબ રાજેન્દ્ર ચોલાનો જન્મદિવસ તમિલ મહિનામાં “આદી” માં તારા “તિરુવધિરાઈ” પર પડે છે. કદાચ ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ ખાતેના મૂળ મંદિરનો માત્ર ૫૦% જ બાકી છે પરંતુ તે વ્યક્તિના મનને પરિતૃપ્તકરી દેવા માટે પૂરતું છે. આ સમ્રાટની મહાનતા છે જેમણે મંદિરને ગ્રેનાઈટમાં બનાવ્યું હતું પરંતુ તેમનો મહેલ નહીં!

ફક્ત રીંછના અવશેષો ખોદકામ પછી મળી આવ્યા હતા.

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિરનો ઈતિહાસ
————————————-

ગંગાઈ કોંડા ચોલાપુરમ નામનો અર્થ થાય છે “ગંગા પર કબજો કરનાર ચોલાનું નગર” રાજેન્દ્ર ચોલાની ગંગા તરફની વિજયી કૂચને ચિહ્નિત કરે છે. તે રાજાની સિદ્ધિઓનું પ્રતીક છે. આ મંદિર તંજાવુરના બૃહદીશ્વર મંદિરની ભવ્ય રચનાની સમકક્ષ બનાવવામાં આવ્યું છે.

લગભગ ૨૫૦ વર્ષ સુધી, ચોલ વંશે દક્ષિણ ભારતના મોટા ભાગ પર શાસન કર્યું. તે સમયગાળા દરમિયાન, ચોલ વંશ તેની ટોચ પર હતો અને તેણે ઉત્તરીય પ્રદેશના ઘણા ભાગોને જીતી લીધા હતા. તેમની સફળ યુદ્ધ કામગીરીના પરિણામે સંપત્તિમાં વધારો થયો.

રાજેન્દ્ર ચોલાએ સોનાના વાસણમાં ગંગાનું પાણી લાવ્યું અને સફર દરમિયાન ‘પોનેરી અથવા ચોલગંગા’ જળાશયની સ્થાપના કરી. પરિણામે, રાજેન્દ્રને ‘ગંગાઈકોંડન’ (ગંગા લાવનાર) નું બિરુદ મળ્યું.

રાજા બૃહદીશ્વર મંદિર માટે ‘લાર્જર ધેન લાઈફ’ ટેમ્પલ કોરસપોન્ડન્ટની સ્થાપના કરવા માંગતા હતા. 1020 – 29 એડી દરમિયાન, ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમે તેની રચના જોઈ.

મંદિરનું મહત્વ
————————————-

ગંગાઈ કોંડા ચોલાપુરમ મંદિરમાં દક્ષિણ ભારતમાં સૌથી મોટું શિવલિંગ છે. આ મંદિરમાં ભગવાન શિવના ૪ મીટર ઊંચા લિંગનું ધામ છે. અર્ધનારીશ્વર (અર્ધ પુરૂષવાચી, અર્ધ સ્ત્રીની) સ્વરૂપમાં ભગવાનની અનન્ય મૂર્તિ દૈવી ઊર્જામાં અસ્તિત્વમાં રહેલા દ્વૈતને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ મંદિર ‘સૂર્યપિતા’ અને ‘નવગ્રહો’ની સુંદર શિલ્પોથી શણગારેલું છે.

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિરનું સ્થાપત્ય
————————————-

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિરમાં જોવા મળેલી સ્થાપત્ય શ્રેષ્ઠતા કોઈ પાછળ નથી. ૧૮૨ ફૂટ ઊંચો ટાવર (વિમાન) તંજાવુર મોટા મંદિર પછી બીજો સૌથી મોટો ટાવર છે. મંદિરની અદ્ભુત શિલ્પો અને કોતરણી, સમૃદ્ધ અને જટિલ કલાત્મકતા તેને એક પ્રખ્યાત ઐતિહાસિક સ્થળ બનાવે છે.

અનોખા કેટલાક પથ્થરના શિલ્પો – નટરાજ, દક્ષિણામૂર્તિ, હરહરિ, લિંગોદ્ભવ, વિષ્ણુ, બ્રહ્મા, મહિષાસુરમર્ધિની, જ્ઞાન સરસ્વતી, ચંદેસ અનુગ્રહમૂર્તિ. છેલ્લું શિલ્પ ચંદેશ્વરને શિવ અને પાર્વતી દ્વારા તાજ પહેરાવવામાં આવ્યું હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે. એવું કહેવાય છે કે રાજા રાજેન્દ્ર મંદિરમાં ક્યાંય પણ પોતાનું શિલ્પ ઇચ્છતા ન હતા. ચતુર શિલ્પકારે આ શિલ્પની રચના કરી, જાણે રાજા પોતે જ શિવ દ્વારા તાજ પહેરાવી રહ્યો હોય.

મંદિરના ભવ્ય સ્થાપત્યમાં ૧૮૫ ફૂટની ઉંચાઈ સુધી વિસ્તરેલ ૯ માળનું વિમાનમ છે. પૂર્વ તરફ, ગંગાઈ હિલ ચોલાપુરમ કેટલાક સૌથી નાજુક શિલ્પો અને શિલ્પોનું ઘર છે.

૫૪.૮૬ ઊંચાઈ કરતાં ઓછી નહીં, મંદિરનું માળખું બૃહદેશ્વર મંદિર શૈલીને અનુસરે છે. આખું મંદિર ચોલ કલા શૈલીથી વિશિષ્ટ સમૃદ્ધ અને જટિલ શિલ્પો સાથે વિકસિત થયું હતું. તેની થોડી ઉત્તરીય શૈલી હોવાથી, બંધારણમાં વિમાનો પર જટિલ શિલ્પો જોવા મળે છે.

આર્કિટેક્ચર એ ચોલાઓની સામાન્ય શૈલીને ધ્યાનમાં લીધા વિના સખત ગ્રેનાઈટ પથ્થરો પર જટિલ કોતરણીનું નિરૂપણ છે.

ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમ મંદિરની દિવાલો અને છત મનમોહક શિલ્પોથી શણગારેલી હતી. શિલ્પકારોની સર્જનાત્મકતા નૃત્ય કરતા નટરાજુ અને શાંતિપૂર્ણ સરસ્વતી ઢીંગલીઓમાં પ્રતિબિંબિત થઈ હતી.

મંદિરના દેવતાઓ
————————————-

~ મંદિરમાં સૌથી મોટું લિંગમ (૧૩.૫ ફૂટ ઊંચું) છે. દ્વિ સ્વરૂપમાં લિંગમ અભિવ્યક્તિ અન્ય શિવ મંદિરોના મંદિરોથી અલગ છે.

~ પ્રમુખ દેવતાના પ્રવેશ માર્ગને દેવી સરસ્વતીની ભવ્ય છબીથી શણગારવામાં આવે છે.

~ નંદીની પ્રતિમા (ભગવાન શિવનું વાહન) તંજાવુર કરતા કદમાં મોટી છે. નંદી ચૂનાના પથ્થરમાંથી બનેલો છે.

~ અન્ય નોંધપાત્ર માસ્ટરપીસ કે જે ગર્ભગૃહને સુશોભિત કરે છે તેમાં ભગવાન શિવની કોસ્મિક મૂર્તિ, સૂર્ય ભગવાનનું પ્રતીકાત્મક પ્રતિનિધિત્વ, દેવી પાર્વતીનું શિલ્પ સ્વરૂપ અને ભગવાન ગણેશનું નૃત્ય સ્વરૂપ છે.

~ મુખ્ય મંદિરની નીચે ચંદ્રકાંતા નામનો એક દુર્લભ પથ્થર સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો છે જે ગર્ભગૃહને શિયાળામાં ગરમ ​​અને ઉનાળામાં ઠંડો બનાવવાની વિશેષતા ધરાવે છે.

ગંગાઈકોંડા મંદિર -કેટલાંક રોચક તથ્યો
————————————-

~ અહીંના મુખ્ય દેવતા ભગવાન શિવ હતા, અને આ દેવતા માટે અહીં અનેક શિલ્પો અને બાંધકામો બનાવવામાં આવ્યા છે.
~ આનું પ્રથમ ઉદાહરણ નંદી મૂર્તિ છે, જે પ્રવેશદ્વાર પરથી દેખાતી ભગવાન શિવનું વાહન હોવાનું કહેવાય છે.
~ તમિલનાડુના શિવલિંગોમાં આ શિવલિંગ એ પછીનું સૌથી મોટું શિવલિંગ છે.
~ અહીં જોવા મળેલા આ દેવતાના અન્ય ઉદાહરણોમાં નટરાજ શિલ્પનો સમાવેશ થાય છે, જે ભગવાન શિવનું નૃત્ય સ્વરૂપ હોવાનું કહેવાય છે.
~ ઉપરાંત, અહીં જોવા મળતા અન્ય દેવતાઓમાં દેવી સરસ્વતીનું શિલ્પ પણ છે. આ ધર્મ સંગીત, જ્ઞાન અને જ્ઞાનનો પ્રદાતા હોવાનું જણાવ્યું હતું.
~ આ મંદિર તંજાવુરના બૃહદેશ્વર મંદિર જેવી જ સ્થાપત્ય શૈલીને અનુસરે છે.
~ ગંગાઈકોંડા નામ ચોલ વંશના ઉત્તેજક વર્ણન પરથી પડ્યું હતું.
~ ચોલ સામ્રાજ્ય તેમના સમયમાં તેની સંપત્તિ અને શક્તિ માટે જાણીતું હતું.
~ આવી જ એક સફર પર, રાજેન્દ્ર ચોલા, ભારતના મહાન સમ્રાટોમાંના એક, નજીકના જળાશયને પવિત્ર કરવા માટે ગંગા નદીમાંથી પાણીથી ભરેલો વાસણ લાવ્યો હોવાનું કહેવાય છે.
~ તેથી, આ સમ્રાટ માટે “ગંગાઈકોંડન” નામનો અર્થ “ગંગા લાવનાર” થાય છે. પછીના વર્ષોમાં, તેમના મૂલ્યવાન દાનની યાદમાં તેમના નામની આસપાસ મંદિર બનાવવામાં આવ્યું હતું.

!! ઓમ નમઃ શિવાય !!
!! હર હર મહાદેવ !!

– જનમેજય અધ્વર્યુ