કૈલાશનાથ મંદિર – કાંચીપુરમ

ભારત એટલે મંદિરોની વિપુલતા અને મંદિરો વગરનાં ભારતની કલ્પના કરવી પણ મુસ્કેલ છે. હવે પ્રશ્ન એ થાય કે ક્યાં અને કોનાં મંદિરો ? અરે મિત્રો… મંદિરો એ મંદિરો છે તે કોઈ પણ દેવી-દેવતાઓના હોય એ આપણે પુરતી શ્રદ્ધાપૂર્વક અને અપાર આસ્થાપૂર્વક જ જોવાં જોઈએ – માણવા જોઈએ – અનુભુત કરવાં જોઈએ . મંદિરો પર ક્યારેય ધર્મ કે નાત-જાતનું લેબલ નથી લગાડતું.

મંદિરો આપણને આકર્ષે છે એની સ્થાપત્યકલા , એ સાથે જોડાયેલી પૌરાણિક કથાઓ અને એ સ્થાન કે સ્થાપિત દેવી – દેવતાની મૂર્તિઓને કારણે. દરેક સૈકામાં સ્થાપત્યકલા વિકસતી રહી છે જેને આપણે શૈલી તરીકે ઓળખીએ છીએ. આ જ ખુબજ અગત્યની બાબત છે. ઘણીવાર મંદિર સાથે ઈતિહાસકથાઓ પણ વણી લેવામાં આવતી હોય છે. એમાં કેટલું તથ્ય એ તો ભગવાન જાણે ! પણ મંદિરની સ્થાપત્યકલા તો બદલાઈ નથી જતી એનાથી !

દક્ષિણ ભારતના મંદિરો માત્ર આપણને જ નહીં પણ સ્મગ્ર્વીશ્વને આકર્ષે છે એની મૂર્તિવિધાન કળાને લીધે ! દક્ષીણ ભારતમાં ઘણાં અતિપ્રાચીન મંદિરો પણ છે. દક્ષીણ ભારતમાં જ મહાપ્રતાપી અને કલાપ્રેમી રાજવંશો થયાં છે જેમના સમયમાં એમનાં સ્થાપત્યો સ્થપાયા હતાં. આ સ્થાપત્યોને કારણે જ સનાતન ધર્મ ફૂલ્યોફાલ્યો છે. આ મંદિરોમાં કોઈ એક રાજ્ય બાકી નથી કે જ્યાંના શિલ્પો જગમશહૂર નાં બન્યાં હોય. તામિલનાડુમાં પણ આવાં ઘણાં આવાં મંદિરો કે મંદિર સંકૂલો છે જે જગવિખ્યાત ના થયાં હોય !

તામીલનાડુમાં બધાં મદુરાઈને મંદિરોનું નગર ખે છે. એ છે જ એમાં જરાય ખોટું નથી. પણ શ્રીરંગમ અને કાંચીપુરમ એ મંદિરોના નગર તરીકે ઓળખી શકાય તેમ જ છે. કાંચીપુરમ એ મધ્યયુગીન મંદિરોનું નગર છે. આ કાંચીપુરમ તેના ચાર –ચાર મોટાં મંદિરો માટે વિશ્વભરમાં ખ્યાતિ પ્રાપ્ત નગર છે. વળી કાંચીપુરમ એ શૈવોનું પણ મોટું કેન્દ્ર છે જેને અપને શિવકાંચી તરીકે ઓળખીએ છીએ. બીજું એ વૈષ્ણવોનું પ્રમુખ કેન્દ્ર છે જેને આપણે વિષ્ણુકાંચી તરીકે ઓળખીએ છીએ. આ બંને વચ્ચે ઝગડો ૨૦મી -૨૧મી સદીથી ચાલ્યો આવે છે. આમ તો એ એનીય પહેલાં સદીઓથી ચાલતો આવ્યો છે. પણ એ ઝગડાને બાજુ પર રાખી આપને મંદિરોની એટલે કે એનાં સ્થાપત્યોની જ વાત કરીએ એ જ વધુ ઉચિત ગણાશે

કાંચીપુરમમાં દેવીઓના મંદિરો પણ છે જ ! પણ જે શૈવધર્મનું મુખ્ય કેન્દ્ર રહેલું હોય તો સૌથી પહેલાં એ કાંચીપુરમના સૌથી મોટાં અને સૌથી પુરાણા ભગવાન શિવજીના કૈલાશનાથ મંદિરની જ વાત કરવી જ વધારે યોગ્ય ગણાય. આ મંદિર એની સ્થાપત્યકલાને કારણે જગતમાં ખુબ જ નામના કાઢી ચૂકયું છે અને એક આપને છીએ કે જે એણે ઇગ્નોર કરતાં રહીએ છીએ આવું ન થાય માટે જ મેં એને પ્રથમ કમે લીધું છે એનું એક કારણ એ પણ છે કે આ કૈલાશનાથ મંદિર એ ઈસ્વીસનની ૯મી સદીમાં બંધાયું છે . જેની સ્થાપત્યકલા કોઈને પણ મંત્રમુગ્ધ કરી દેનારી છે. કેવી છે એની સ્થાપત્યકલા અને કેવું છે આ મંદિર એ આગળ જતાં આપણે જોઈશું !

કૈલાશનાથ મંદિર
—————————-

કૈલાશનાથ મંદિર એ કાંચીપુરમનું ત્રીજું સૌથી મોટું મંદિર અને સૌથી જૂનું શિવ મંદિર છે. કાંચીપુરમના બીજાં બે સૌથી મોટા મંદિરો કાંચી કામાક્ષી મંદિર અને એકમ્બરેશ્વર છે.

કૈલાશનાથ મંદિર એક એવું મંદિર છે જેમાં તજજ્ઞો અને સંશોધન કરનારા વિદ્યાર્થીઓ વિશેષ રસ ધરાવે છે. દરેક મૂર્તિનો સંપૂર્ણ અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો છે અને તેના પર ઘણા પુસ્તકો પણ લખવામાં આવ્યા છે. તેઓએ આ મંદિરનો એટલો મહિમા કર્યો છે કે કોઈ પણ આ મંદિરની મુલાકાત લેવા માટે ખૂબ જ રોમાંચિત અને ઉત્સુક બની રહેતાં હોય છે. મંદિર જોયા પછી મને તે બીજા બે મંદિરો કરતા થોડું નાનું લાગે છે. આપણને જાણે એમ લાગે કે જાણે આખું મંદિર આપણી રાહ જોઈ રહ્યું હોય !

આ એક ખૂબ જ આકર્ષક અને આહલાદક મંદિર છે. કારીગરીથી ભરેલી તેની દિવાલોની સુંદરતા આશ્ચર્યચકિત કરે છે. સ્વચ્છ વાદળી આકાશ તેની સુંદરતામાં વધારો કરે છે.

ચિંતન ગુફાઓ અથવા ધ્યાન મંદિર
—————————-

મેં કાંચીપુરમના કૈલાસનાથ મંદિરની ધ્યાન ગુફાઓ અથવા ધ્યાન મંદિરો વિશે વાંચ્યું હતું અને તેમના ચિત્રો પણ જોયા હતા. પરંતુ મેં જ્યારે આ મંદિર જોયું ત્યારે કલ્પના નહોતી કરી કે હું મંદિરની સામે આવી ૮ ગુફાઓ જોઈશ. તેઓ જાણે મંદિરની સામે દીવાલ બનીને ઊભા હોય એવું લાગતું હતું. મુખ્ય મંદિરની સામે આવેલી આ ૮ ગુફાઓ વાસ્તવમાં ૮ નાના મંદિરો છે જેની અંદર શિવલિંગ સ્થાપિત છે.

ગોપુરમના તળિયે પ્રવેશદ્વાર આ ગુફા મંદિરોની વચ્ચે એવી રીતે આવેલું છે કે એક તરફ ૨ ગુફાઓ છે અને બીજી તરફ ૬ ગુફાઓ છે. તેમનું સ્થાપત્ય અનન્ય છે. સ્થાપત્યકલા અને ઐતિહાસિક-કલા ક્ષેત્રોના વિદ્યાર્થીઓ માટે તે ખાસ રસનો વિષય રહ્યો છે તેમાં આશ્ચર્યની વાત નથી. ગોળાકાર સ્તંભો અને તેમના પાયા, જે પૌરાણિક સિંહના આકારમાં છે, તે પલ્લવ વંશની વિશેષતા છે.

મંદિરની આસપાસ સ્થિત ભટ્ટ એટલે કે પ્રકરામાં ઘણી નાની ચિંતન ગુફાઓ પણ છે. એવું કહી શકાય કે મુખ્ય મંદિરની આસપાસ ઘણા નાના મંદિરો છે. તેઓ એટલા નાના છે કે એક સમયે માત્ર એક જ વ્યક્તિ અંદર જઈ શકે છે. આજુબાજુ જોવા કે ફરવા માટે કોઈ જગ્યા બચી નથી. ચિંતન ગુફાઓની સામે દિવાલ પર શિલ્પ અને ચિત્રકામ કરવામાં આવ્યું છે. કારીગરી તૂટેલી નથી પરંતુ ચિત્ર લગભગ વિનાશના આરે છે. તેમને જોઈને વ્યક્તિએ ફક્ત કલ્પના કરવી જોઈએ કે તેઓ ખરેખર કેવા હશે તે ! મોટાભાગની મૂર્તિઓ શિવ અને પાર્વતીની છે. મધ્યમાં ગણેશજીની કેટલીક મૂર્તિઓ પણ છે.

મુખ્ય મંદિરની આસપાસ લગભગ ૫૦ નાની ચિંતન ગુફાઓ છે. આપણે વિચારતા રહીએ છીએ કે આખરે તેનો ઉપયોગ શું થયો હશે? મુખ્ય મંદિરની સાથે આ બધાં મંદિરોમાં પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવતી ત્યારે એ કેવું ભવ્ય નજારો હશે બીજું શું !

મુખ્ય મંદિર
—————————-

શરૂઆતના ૮ નાના મંદિરો વટાવ્યા પછી જ મુખ્ય મંદિરમાં પ્રવેશાય છે. અહી વાદળી લાકડાના દરવાજાઓ છે અને તેની બંને બાજુ મોટી શિવ પ્રતિમાઓ છે. વિશાળ હોવા ઉપરાંત તેનો સફેદ રંગ પણ તેને ખાસ લુક આપતો હતો. બંને મૂર્તિઓ સામસામે ઊભેલી છે પણ જુદી જુદી દિશામાં સામસામે છે. પલ્લવ વંશનું એક વિશેષ પ્રતીક, સિંહ, તેના પગ પર ફરીથી કોતરવામાં આવ્યું હતું. આ એ જ સિંહો છે જે તમે કાંચીપુરમમાં દરેક જગ્યાએ જોઈ શકો છો. અહીંથી મંદિરનું શિખર પણ દેખાય તેમ નથી.

ડાબી બાજુની હરોળમાં ચિંતન ગુફાઓ અથવા નાના ધ્યાન મંદિરો હતા. આ મંદિરો આપણી જિજ્ઞાસામાં વધારો કરી રહ્યા છે. થોડાં પગલાં પછી મુખ્ય મંદિર અને તેનું સુંદર શિખર મારી સામે દેખાય છે સ્પષ્ટ રીતે. મંદિરની અદ્દભુત કારીગરી જોઈને કોઈની પણ આંખો અંજાઈ જાય. એક તરફ સ્થાપત્યનો અનોખો નમૂનો હતો સૌથી ઓછી શક્ય પથ્થરની ગુફાઓ! બીજી તરફ પલ્લવ એ સ્થાપત્યનો એક ભવ્ય નમૂનો હતો. દિવાલના દરેક ભાગ પર છબીઓ કોતરેલી છે. આ તસવીરો ખૂબ જ મંત્રમુગ્ધ અને રોમાંચક છે.

મુખ્ય મંદિરની સામે એક મંડપ છે જે અનેક સ્તંભો પર ઊભો છે. અત્યારે તે બંને બાજુએ બંધ છે. એક સમયે તે મંદિરનો સ્વતંત્ર મંડપ છે જેને પાછળથી અર્ધ-મંડપ બાંધીને મુખ્ય મંદિર સાથે જોડવામાં આવ્યો હતો. તેને જોઈને એવું લાગે છે કે કંઈક એવું છે જે બરાબર નથી. મધ્ય પેવેલિયનની સાદી દિવાલો કંઈક અલગ જ લાગે છે. જરા કલ્પના કરો કે કેન્દ્રીય મંડપ વિના મંદિર અને અર્ધ-મંડપ કેટલા સુંદર લાગતાં હશે! કદાચ વધુ સંતુલિત અને વળાંકવાળા.

થોડે દૂર ગયા પછી મંદિરની ડાબી બાજુએ એક પ્રવેશદ્વાર દેખાય છે. એકમાત્ર પૂજારી મંદિરના રોજિંદા કામની સંભાળ રાખે છે. તેનાથી વિપરિત એકમ્બરેશ્વર મંદિરમાં મેં પૂજારીઓની ફોજ અહીંથી ત્યાં સુધી દોડતી જોઈ શકાય છે. મંદિરની રોજીંદી પૂજામાં વ્યસ્ત. આ મંદિરના આ એક માત્ર પૂજારી જ દર્શનાર્થીઓની રાહ જોઈને બેઠા હોય તેવું લાગે.

ગર્ભગૃહ
—————————-

મંદિરનું ગર્ભગૃહ પ્રમાણમાં સરળ છે. ગર્ભગૃહની અંદર કાળા ગ્રેનાઈટમાં બનાવેલ ૧૬બાજુઓનું શિવલિંગ છે. શિવલિંગની પાછળ સોમસ્કંદની મૂર્તિ છે. સોમસ્કંદ એટલે કાર્તિકની સાથે શિવ અને ઉમા. આ માત્ર કાંચીપુરમના મંદિરોમાં જ સોમસ્કંદ જોવાં મળે છે.

ગર્ભગૃહની આસપાસ એક સાંકડો પરિક્રમા માર્ગ છે. તે એટલો સાંકડો છે કે કોઈની પણ અંદર જવાની હિંમત ન થાય !
આવું કેમ તે પાછળથી મેં વાંચ્યું હતું કે આ મુશ્કેલ સાંકડા પરિક્રમા પાથ પાછળ એક અધ્યાત્મિક સિદ્ધાંત છે. તેની સરખામણી પુનર્જન્મ સાથે કરવામાં આવી છે. આ માર્ગ જે રાજાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો.

શંક્વાકાર શિખર
—————————-

કૈલાશનાથ મંદિરનો શિખર પિરામિડના આકારમાં છે, જેમાં દરેક ચહેરા પર મૂર્તિઓ કોતરેલી છે. તેને જોઈને એવું લાગતું હતું કે જાણે પથ્થરની પટ્ટીઓ એકબીજા પર હળવાશથી રાખવામાં આવી હોય. દરેક પટ્ટી એક વાર્તા કહે છે. શિખરનો ઉપરનો ભાગ ગોળાકાર છે. તેની બરાબર નીચે ચારેય દિશામાં નંદીની મૂર્તિઓ છે.

તમે જ્યાં પણ ઊભા રહો ત્યાં તમને સિંહોના પાયા પર થાંભલાઓની હરોળ ઊભેલી દેખાશે. જો તમે મંદિરની સામે એક ખૂણામાં ઉભા રહો તો તમને એવું લાગશે કે તમે સિંહોના અભયારણ્યમાં પ્રવેશ્યા છો.

મંદિરની દિવાલો પર તમે શિવના ઘણા અવતાર જોશો જે કદાચ તમારી જાણ અને કલ્પનાની બહાર છે. મુખ્ય મંદિરની પાછળ કાર્તિકેયને સમર્પિત મંદિર છે. અહીં તમે કાળા પથ્થરમાં બનેલી તેમની મૂર્તિ અથવા દેવતા જોઈ શકાય તેમ છે. અહીં દુર્ગાની આરાધ્ય મૂર્તિ છે. સપ્તમાતૃકા પણ છે.

કૈલાશનાથ મંદિર સંકુલ
—————————-

આ સંકુલમાં કૈલાશનાથ મંદિર એકમાત્ર મંદિર છે. અન્ય મંદિર સંકુલથી વિપરીત મુખ્ય મંદિરની સાથે અન્ય કોઈ મંદિરો નથી. ભારતમાં ઘણી જગ્યાએ શિવ મંદિરની અંદર દેવીનું મંદિર પણ છે. પરંતુ કાંચીપુરમમાં તે બરાબર વિપરીત પ્રથા છે. અહીંના શિવ મંદિરોની અંદર કોઈ દેવીનું મંદિર નથી. દેવી કાંચીપુરમ ખાતે પોતાના મંદિર પરિસરમાં રહે છે.

મંદિરની પાછળ અને ચિંતન ગુફાઓ વચ્ચે નંદીની કેટલીક મૂર્તિઓ જોઈ શકાય તેમ છે. જાણકારોના અંદાજ પ્રમાણે આ ગુફાઓ શિવ વિગ્રહ એટલે કે શિવ મૂર્તિઓ માટે બનાવવામાં આવી છે.

નંદી મંડપ
—————————-

મંદિરની સામે, વિશાળ મેદાનમાં, લગભગ ૧૦૦ મીટર દૂર મુખ્ય નંદી મંડપ છે. ગર્ભગૃહ તરફ મુખ કરીને નંદીની એક મોટી પ્રતિમા છે. નંદી મંડપના લિંગ અને ગર્ભગૃહ અને પથ્થરોના અનેક સ્તરો વચ્ચે પૂરતું અંતર છે. મંડપની ટોચ પર ચાર સ્વતંત્ર સ્તંભો છે. પરંતુ તે મને નકલી લાગતું હતું. મને ખબર નથી કે નંદી મંડપ હંમેશા આટલો દૂર હતો, તે આવો હતો કે કોઈ સંરક્ષણ કાર્યને કારણે તેને અત્યાર સુધી દૂર કરવામાં આવ્યો છે.

જેમ જેમ તમે મંદિરથી દૂર ઘાસના મેદાનોમાં જાઓ, ત્યારે તમે બહારના ખડકોમાંથી એક પછી એક સિંહો બહાર આવતા જોશો. આપણને આશ્ચર્ય થાય કે શું આ સિંહો પણ એક સમયે સ્વતંત્ર સ્તંભ હતા અને સમય જતાં ખડકો સાથે જોડાયેલા છે ! મંદિર સંકુલની બહારથી તમે ચિંતન ગુફાઓના શિખરો એટલે કે ધ્યાન મંદિરો જોઈ શકો છો. આ મુખ્ય શિખરના સૂક્ષ્મ સ્વરૂપો દેખાય છે. કાંચીપુરમના અન્ય શિવ મંદિરોની જેમ ધ્યાન મંદિરોની મધ્યમાં એક નંદી પણ છે, જે ભીંતચિત્ર પર લગાવેલ છે. મંદિરની સામે ઘાસના મેદાનમાં એક બાજુ પાણીની ટાંકી છે.

કૈલાશનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ અને સ્થાપત્ય
—————————-

પથ્થરમાંથી બનેલું આ મંદિર ઈ.સ. પલ્લવ સમ્રાટ નરસિંહવર્મન દ્વિતીય દ્વારા નવમી સદીમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું. તેનો અગ્રભાગ, જે પાછળથી બાંધવામાં આવ્યો હોવાનું જણાય છે, તે મહેન્દ્રવર્મન II દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે ભવ્ય બૃહદિશ્વર મંદિરનું નિર્માણ કરનાર રાજરાજા ચોલ કૈલાશનાથ મંદિરથી પ્રેરિત હતા.

મંદિરનો આધાર સખત ગ્રેનાઈટ પથ્થરથી બનેલો છે જ્યારે ઉપરનું માળખું નરમ રેતીના પથ્થરથી બનેલું છે. મુખ્ય મંદિર લગભગ લંબચોરસ છે, જે તેના શંકુ આકારનો આધાર પણ છે. મુખ્ય મંદિરની આસપાસનું ધ્યાન મંદિર આ મંદિર સંકુલની વિશેષતા છે જે આપણે આજ સુધી અન્ય કોઈ મંદિરમાં જોઈ નથી. આ સૌને ઋષિકેશની લગભગ ૮૪ ઝૂંપડીઓ છે યાદ અપાવે છે

કૈલાશનાથ મંદિર કદાચ એક ભવ્ય મંદિર હતું. તે કદાચ શાહી પરિવાર દ્વારા ધ્યાનની વ્યક્તિગત જરૂરિયાતો માટે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું. તે હવે ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ વિભાગ હેઠળ છે. તેઓ તેની સંભાળ રાખે છે અને જાળવે છે. મુલાકાતીઓની ગેરહાજરી તેને ભૂતકાળના અવશેષની છાપ આપી રહી હતી. વાસ્તવમાં, તે એક જાગૃત મંદિર છે જ્યાં દરરોજ પૂજા કરવામાં આવે છે. મને કહેવામાં આવ્યું કે શિવરાત્રીના તહેવાર દરમિયાન દર્શનાર્થીઓની ભીડ હોય છે.

કૈલાશનાથ મંદિરનું મહત્વ એ હકીકતમાં રહેલું છે કે તે કદાચ આ પ્રદેશમાં પથ્થરથી બનેલું પ્રથમ એક મંદિર છે. પહેલા મંદિરો એ જ જગ્યાના ખડકો કાપીને બનાવવામાં આવ્યા હતા. જેને ગુફા મંદિરો પણ કહેવાતા. તમે મહાબલીપુરમમાં નજીકમાં આવા ઘણા મંદિરો જોઈ શકો છો.

થોડુંક વધારે
—————————-

કાંચી કૈલાશનાથ મંદિર પશ્ચિમ સરહદે તમિલનાડુના કાંચીપુરમમાં વેદવતી નદીના કિનારે સ્થિત એક મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક સ્થળ છે. આ મંદિર હિન્દુ ધર્મના ભક્તો માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સ્થાન છે. જો કે આખા વર્ષ દરમિયાન આ મંદિરમાં મોટી સંખ્યામાં ભક્તો આવે છે. પરંતુ મહાશિવરાત્રી દરમિયાન ભક્તોની સંખ્યામાં ઘણો વધારો થાય છે. મંદિરનું મુખ્ય આકર્ષણ મુખ્ય મંદિરમાં કાળા ગ્રેનાઈટથી બનેલા સોળ શિવ લિંગ છે. કાંચી કૈલાસનાથ મંદિર સુંદર ચિત્રો અને ભવ્ય શિલ્પોથી શણગારેલું છે, જે દરેકને પોતાની તરફ આકર્ષિત કરે છે

કાંચી કૈલાશનાથ મંદિર તમિલનાડુનું એક ખૂબ જ પ્રાચીન મંદિર છે અને ઇસવીસન ૬૮૫ અને ઇસવીસન ૭૦૫ દરમિયાન બાંધવામાં આવેલા મંદિરોમાં સૌથી જૂનું મંદિર છે. આ આકર્ષક મંદિરનું નિર્માણ પલ્લવ શાસક રાજસિમ્હા દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને તેમના પુત્ર મહેન્દ્ર વર્મા પલ્લવ દ્વારા પૂર્ણ કરવામાં આવ્યું હતું. કાંચી કૈલાશનાથ મંદિર દ્રવિડિયન સ્થાપત્ય શૈલીનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.તે રેતીના પથ્થરમાંથી કોતરવામાં આવ્યું છે. આ મંદિર એટલું આકર્ષક છે કે તેની સ્થાપત્ય સુંદરતા તમિલનાડુના અન્ય તમામ મંદિરોથી અલગ છે.

કાંચી કૈલાસનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ
—————————-

પલ્લવ વંશે કાંચીપુરમ ખાતે તેમનું સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું જે કાંચી અથવા શિવ વિષ્ણુ કાંચી તરીકે ઓળખાય છે. ઘણા મંદિરો સમ્રાટ નરસિંહવર્મન ૧ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેમાંથી તિરુ પરમેશ્વર વિનાનગરમ અને કાંચી કૈલાશનાથર મંદિર સૌથી આકર્ષક છે. કાંચી કૈલાશનાથ મંદિર દક્ષિણ ભારતમાં નરસિંહવર્મન ૧ દ્વારા બાંધવામાં આવેલું પ્રથમ માળખાકીય મંદિર છે જેને રાજાસિમ્હા પલ્લવેશ્વરમ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. પાછળથી તેમના પુત્ર મહેન્દ્રવર્મન ત્રીજાએ મંદિરના આગળના ભાગ અને ટાવરનું બાંધકામ પૂર્ણ કર્યું.

ભારતનું પહેલું ‘માળખાકીય મંદિર
—————————-

‘કૈલાશનાથ મંદિર’ ભારતનો એક અનોખો વારસો છે. તેનો ઇતિહાસ સદીઓ જૂનો છે. તે રાજા રાજાસિમ્હા દ્વારા તેની પત્નીની પ્રાર્થના પર બનાવવામાં આવ્યું હતું. રાજા રાજાસિંહા નરસિંહ વર્મન ૨ તરીકે પણ ઓળખાય છે. પાછળથી, મંદિરની બહાર શણગાર એટલે કે સજાવટ રાજાના પુત્ર મહેન્દ્ર વર્મન ત્રીજા દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

અગાઉના મંદિરો કાં તો લાકડામાંથી બાંધવામાં આવ્યા હતા અથવા ગુફાઓ અને પત્થરોના ખડકોમાં બાંધવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ આ મંદિર તેમનાથી સંપૂર્ણપણે અલગ હતું. આમાં, કોતરકામના કાર્યો પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું હતું. આ કારણોસર, આ મંદિર ભારતનું પ્રથમ માળખાકીય મંદિર માનવામાં આવે છે.

કૈલાશનાથ મંદિર સિવાય તેમણે ઘણા વધુ ભવ્ય હિન્દુ મંદિરો બનાવ્યાં. તિરુ પરમેશ્વર વિનગરમમાં હાજર બૈકુન્થ પેરુમાલ મંદિર તેમાં એક મોટું નામ છે, જેને અનન્ય સ્થાપત્યકલાના ઉત્તમ નમુના તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

સ્થાપત્યના ‘અનન્ય નમૂના’
—————————-

કૈલાશનાથ મંદિરના સ્થાપત્યને નપ્રાચીન ભારતના શ્રેષ્ઠ સ્થાપત્યના નમૂના તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે.
પ્રાચીન ‘દ્રવિડ સ્થાપત્ય શૈલી’ તેની ડિઝાઇનમાં વપરાય છે. તે જ સમયે, મંદિરનો પાયો ગ્રેનાઇટ પત્થરોથી બનેલો છે. આ જ કારણ છે કે હજારો વર્ષો પછી પણ તેમાં કોઈ ઘટાડો થયો નથી. તે આજની જેમ જ રહે છે.

આ સિવાય, મંદિરના બાહ્ય વિસ્તાર પર બનેલા કોતરણી અને રેતીના ઉપયોગનો ઉપયોગ તેની સુંદરતામાં સુંદરતા ઉમેરે છે. અહીં દેવી પાર્વતી અને શિવની નૃત્ય સ્પર્ધા દિવાલો પરના ચિત્રો દ્વારા દર્શાવવામાં આવી છે. આમાં, માતા પાર્વતીની હાસ્યજનક પ્રતિમા ખૂબ મનોહર હોવાનું કહેવાય છે.

તમને જાણીને આશ્ચર્ય થવું જોઈએ પરંતુ આ મંદિરની આજુબાજુ લગભગ પચાસ નાના મંદિરો છે, જેની અંદર હિન્દુ ધર્મના ઘણા દેવતાઓની મૂર્તિઓ છે.

મંદિરના પરિસરની મુલાકાત લેવા માટે બે દરવાજા છે. સંકુલની પૂર્વમાં એક મોટો દરવાજો હાજર છે, જે સામાન્ય રીતે બંધ હોય છે. આની પાછળનું કારણ માનવામાં આવે છે કે તે આર્કિટેક્ચરલ સ્થળે નથી. જ્યારે, બીજો નાનો દરવાજો સંકુલની દક્ષિણ દિશામાં છે, જ્યાંથી ભક્તો આવે છે અને જાય છે. અહીં સિંહની વિશેષ મૂર્તિ છે જે વિશેષ મુદ્રામાં બેઠેલી છે. તે કંઈક જોવામાં આવે તેવું લાગે છે કારણ કે તેમાં બાંધવામાં આવેલા સિંહો મંદિરની સુરક્ષા માટે તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે.

એક વધુ વસ્તુ જેના પર ઓછા લોકો તેના પર ધ્યાન આપે છે તે તેની છત છે, જે ગુંબજ આકારના બનેલા છે. ઉપરાંત, આ મુખ્ય તીર્થસ્થળમાં લગભગ ૧૬ શિવિલિંગ છે જે કાળા ગ્રેનાઈટ પથ્થરથી બનેલા છે.

આ મંદિર સંકુલના મુખ્ય ગર્ભાશયમાં એક ગુફા છે, જે કહેવામાં આવે છે કે જો તમે આ ગુફાને પાર કરો છો,તે પછી તમને સીધા બકુનથા મળે છે.

કાંચીપુરમ મહોત્સવની શાન
—————————-

જો કે આ મંદિર હંમેશાં વિશેષ આકર્ષણનું કેન્દ્ર હોય છે, પરંતુ શિવરાત્રી પ્રસંગે તેનો રંગ જોવા યોગ્ય છે. દર વર્ષે આ વિશેષ પ્રસંગે એક તહેવારનું આયોજન કરવામાં આવે છે, જે કાંચીપુરમમાં જ નહીં પરંતુ કાંચીપુરમ મહોત્સવના નામે આખા ભારતમાં પ્રખ્યાત છે. તે દર વર્ષે ફેબ્રુઆરી અને માર્ચની આસપાસ યોજાય છે.

એવું માનવામાં આવે છે કે આ પ્રસંગે મુસાફરી ખૂબ જ શુભ છે. આ જ કારણ છે કે મોટી સંખ્યામાં ભક્તો આ પ્રસંગે મોટી સંખ્યામાં ભક્તો દ્વારા પ્રભાવિત છે.

‘કાંચીપુરમ મહોત્સવ’ સિવાય વર્ષના મુખ્ય તહેવારો જેવા રામા નવમી, ગણેશ ચતુર્થી અને દીપાવલી પણ ખાસ કરીને કૈલાસનાથ મંદિરમાં બનાવવામાં આવ્યા છે.

આ મંદિર કાંચીપુરમ બસ સ્ટેન્ડથી લગભગ ૨૫ કિમી દૂર છે. અહીં જતા પહેલા, તેના ઉદઘાટનના સમયની કાળજી લો. આ મંદિર સવારે ૬ થી ૧૨ સુધી અને સાંજે ૪ થી ૭ વાગ્યા સુધી ખોલવામાં આવે છે.

આ મંદિર જોઇને આપણે જાણે બીજી જ કોક દુનિયામાં આવી ગયાં હોઈએ એવું લાગે, જાણે દવૈતથી અદ્વૈત સુધીની સફર આપણે પૂરી ના કરી હોય. આ મંદિર જોઇને આપને સાચે જ એવો અનુભવ કરીએ છીએ કે “ભારતના સાંસ્કૃતિક વારસાનો મને ગર્વ છે.” એ ખરેખ સનાતન અનુભૂતિ જ છે દરેક માટે, જો લેવાય તો લેજો !

!! હર હર મહાદેવ !!

– જનમેજય અધ્વર્યુ