“લક્ષ્મણ રેખા”
(સોમતીતિ વિદ્યા)

લક્ષ્મણ રેખાનું નામ ‘સોમતીતિ વિદ્યા’ છે. તે ભારતની પ્રાચીન વિદ્યાઓમાંની એક છે, જેનો ઉપયોગ છેલ્લે મહાભારતના યુદ્ધમાં થયો હતો. શું છે આ પ્રાચીન ભારતીય જ્ઞાન !

મહર્ષિ શ્રૃંગી કહે છે કે એક વેદમંત્ર છે – “सोमंब्रही वृत्तं रत: स्वाहा वेतु सम्भव ब्रहे वाचम प्रवाणम अग्नं ब्रहे रेत: अवस्ति”

આ “વેદમંત્ર” એ “સોમના કૃતિકા યંત્ર” માટેનો કોડ છે, જે પૃથ્વી અને ગુરુની વચ્ચેની જગ્યામાં ક્યાંક કેન્દ્ર છે જ્યાં આ યંત્ર સ્થિત છે. આ યંત્ર પાણી, હવા અને અગ્નિના અણુઓને પોતાની અંદર શોષી લે છે. “વેદ મંત્ર” માંથી સોમના કૃતિકા યંત્ર પણ અગ્નિ અને વીજળીના અણુઓને બહારની તરફ પાછા ધકેલે છે.

જ્યારે મહર્ષિ ભારદ્વાજ ઋષિમુનિઓ સાથે ભ્રમણ કરતા ઋષિ વશિષ્ઠના આશ્રમમાં પહોંચ્યા ત્યારે તેમણે મહર્ષિ વશિષ્ઠને પૂછ્યું – રાજકુમારોની શિક્ષણ દીક્ષા ક્યાં સુધી પહોંચી છે??

મહર્ષિ વશિષ્ઠે કહ્યું – આ બ્રહ્મચારી રામ – તે અગ્નિ શસ્ત્રો, વરુણાસ્ત્ર, બ્રહ્માસ્ત્રનો ઉપયોગ શીખ્યા છે. તે ધનુર્વેદમાં સારી રીતે વાકેફ છે.

મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર દ્વારા – આ બ્રહ્મચારી લક્ષ્મણ એક દુર્લભ “સોમતીતિ વિદ્યા” શીખી રહ્યો છે, (તે સમયે પૃથ્વી પર ચાર ગુરુકુળોમાં વિદ્યા શીખવવામાં આવતી હતી.

પ. પૂ મહર્ષિ વિશ્વામિત્રના ગુરુકુળમાં
પ.પૂ. મહર્ષિ વશિષ્ઠના ગુરુકુળમાં
પ.પૂ.મહર્ષિ ભારદ્વાજના ગુરુકુળમાં
પ.પૂ. અને ઉદલક ગોત્રના પ. પૂ આચાર્ય શિકામકેતુના ગુરુકુળમાં…..

શ્રૃંગી ઋષિ કહે છે કે લક્ષ્મણ એ વિદ્યામાં નિપુણ હતા.
વર્ણવેલ અન્ય બ્રહ્મચારી પણ તે જ્ઞાનમાં પારંગત હતા.

“सोमंब्रहि वृत्तं रत: स्वाहा वेतु सम्भव ब्रहे वाचम प्रवाणम अग्नं ब्रहे रेत: अवस्ति”

આ મંત્રને સાબિત કરીને, તે સોમના કૃતિક યંત્રમાં જે અગ્નિ, વાયુ અને પાણીના અણુઓને તે અણુઓમાં સમાવી લીધા છે. તેનું યંત્ર આકાશી વીજળીનું મિશ્રણ કરીને બનાવવામાં આવ્યું છે.જ્યારે તે સાધન સક્રિય થયું, ત્યારે તેની મદદથી પૃથ્વી પર લેસર બીમ જેવા કિરણો સાથે ગોળાકાર રેખા દોરવામાં આવશે. જે અંદર રહે છે તે સુરક્ષિત રહેશે, પરંતુ જો કોઈ બહારથી બળપૂર્વક અંદર પ્રવેશવાનો પ્રયાસ કરશે તો તેને આગ અને વીજળીનો એવો આંચકો લાગશે કે તે રાખ થઈ જશે.

બ્રહ્મચારી લક્ષ્મણ આ વિદ્યાથી એટલા બધા પરિચિત થઈ ગયા હતા કે પાછળથી આ વિદ્યાને સોમતીતિને બદલે “લક્ષ્મણ રેખા” કહેવામાં આવી. મહર્ષિ દધીચિ, મહર્ષિ શાંડિલ્ય પણ આ જ્ઞાન જાણતા હતા. શ્રૃંગી ઋષિ કહે છે કે યોગેશ્વર ભગવાન કૃષ્ણ આ વિદ્યા જાણનારા છેલ્લા હતા. તેમણે કુરુક્ષેત્રના ધર્મયુદ્ધમાં મેદાનની આસપાસ આ રેખા દોરી હતી, જેથી યુદ્ધમાં ઉપયોગમાં લેવાતા તમામ ભયંકર શસ્ત્રો, તેમની આગ, તેમની ગરમી, યુદ્ધના મેદાનની બહાર જઈને અન્ય જીવોને પરેશાન ન કરે.

પ્રાચીન વિદ્યા અને સનાતન ધર્મની જાણકારી તમારી સમક્ષ પહોંચાડવી એ જ મારું અર્જુનલક્ષી ધ્યેય છે અને મારું પરમ કર્તવ્ય પણ !

– જનમેજય અઘ્વર્યુ