અશરફી મહેલ, માંડુ

#આ_મહેલ_નથી_અશરફી_મહેલ_માંડુ

માંડવગઢ (ઉર્ફે માંડુ) ખાતેના સ્મારકોના સમૂહમાંના કેટલાક સ્મારકો વિશે આપણે પહેલેથી જ શીખ્યા છીએ. માંડુના ઐતિહાસિક સ્થળોની લાંબી યાદીમાં રાણી રૂપમતીના પેવેલિયન સૌથી પ્રસિદ્ધ છે. આજે આ યાદીમાં વધુ એક ઐતિહાસિક સ્થળ ઉમેરીએ.

ઇસવીસન ૧૪૦૫થી ૧૪૨૨ની વચ્ચે હોશાંગ શાહ દ્વારા બનાવવામાં આવેલ અશરફી મહેલ વાસ્તવમાં એક મદરસા(ઇસ્લામિક શાળા) હતું અને મહેલ નહોતો. તે એક ચતુષ્કોણ હતો જેમાં કોષોની પંક્તિઓ અને બહારની તરફ કોરિડોર અને ચાર ખૂણાના ટાવર હતા. જો પૂરતી શોધખોળ કરવામાં આવે તો કોઈ હજુ પણ કેટલાક નાના અભ્યાસ ચેમ્બર જોઈ શકે છે અને તે વિશે જાણી શકાય છે આનો ઉપયોગ અત્યારે જે રીતે થાય છે એજ રીતે તે વખતે પણ થતો હતો ધર્માંતરણ માટે અને શસ્ત્રોની તાલીમ માટે !

તે પછીના વંશના મહમૂદ ખિલજી (૧૪૩૬-૧૪૬૯) એ મેવાડના રાણા કુંભા સાથેની શ્રેણીબદ્ધ લડાઈઓ પછી ઉત્તર પશ્ચિમ ટાવરને સાત માળના વિજય ટાવરમાં રૂપાંતરિત કર્યું અને પોતાની ભવ્ય આરસની કબર માટેના પ્લેટફોર્મ તરીકે આંગણાને છત બનાવી. મકબરો અને ટાવર અદૃશ્ય થઈ ગયા છે પરંતુ એક ભવ્ય દાદર ચઢી શકે છે અને છતની આસપાસ ચાલી શકાયછે.

આ સ્થળ ગૂંચવણભર્યું લાગે છે કારણ કે તે એક શાળા છે,=એક વિજય સ્મારક છે અને એકમાં વિશ્રામ સ્થાન છે, પરંતુ તે કોઈ શંકા વિના ઇતિહાસથી ભરેલું છે, કારણ કે તે બહુવિધ શાસકો સાથેના ઇતિહાસના સ્તરોનું સાક્ષી છે. માંડુના અન્ય ઐતિહાસિક સ્થળોની સાથે આ સ્થળની મુલાકાત લેવાનું ચૂકશો નહીં

આ ઇતિહાસ ખોટો છે બાકી જગ્યા સરસ છે. ખોટો એટલા માટે છે કે રાણા કુભા એકેય યુદ્ધ હાર્યો નથી. આ સુલ્તાનો ખીલજી હતા પણ તેઓ દિલ્હી સલતનતના ખીલજી નહોતા તેઓ શાહ હતા અને માલવાના સુલતાન હતા.પરમારોને હરાવી તેઓ મળવાના સુલતાન બન્યાં હતાં. કારણકે દિલ્હીનો ખીલજી વંશ તો ઇસવીસન ૧૩૨૦માં સમાપ્ત થઈ ગયો હતો. એમ કહેવાય છે કે માલવાના પરમતોને હરાવ્યા પછી કુખ્યાત અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ ઇસવીસન ૧૩૦૫ “પછી બાંધ્યું હતું. તો પછી એણે ગુજરાતમાં કે ચિતોડમાં કે જેસલમેરમાં કે રણથંભોરમાં કેમ કશું નથી બાંધ્યું આ બધે એ હાર્યો હોવા છતાં એની જીત જ બતાવાય છે ઇતિહામાં તો. ગુજરાત પર તો એણે આક્રમણ કર્યું જ નથી.

આ તો એ પછી એક દોઢ સૈકાની વાત છે. પણ એક વાત સામાન્ય છે અને એ એ છે કે આ લોકો હતા તો તુર્ક જ ! આ અફઘાન શૈલીનું સ્મારક છે આમેય માંડુ માં અફઘાન શૈલીના સ્મારક વધારે છે. વધુ ઇતિહાસ માંડુ વખતે !

તેમ છતાં આ સ્મારક ઇતિહાસ અને કોમ ભૂલીને એક સ્થાપત્યની દ્રષ્ટિએ નિહાળવા જેવું ખરું !

– જનમેજય અધ્વર્યું