ભગવાન શિવજીને ત્રિશૂલ ડમરું નાગ નંદિ ચંદ્ર ત્રિપુંડ ગંગા કેવી રીતે મળ્યા?

ભગવાન શિવજીનું ત્રિશુલ
—————————

ભગવાન શિવનું ધ્યાન કરવાથી મનમાં જે એક છબી ઉભરી આવે છે તે એક વૈરાગીની છે. તેમના એક હાથમાં ત્રિશૂળ, બીજા હાથમાં ડમરુ, ગળામાં નાગની માળા અને માથા પર ત્રિપુંડ ચંદન લગાવેલા છે. કપાળ પર અર્ધચંદ્ર અને માથા પર જટાજુટ જેમાંથી ગંગા વહે છે. થોડું ધ્યાન ગહન કર્યા પછી, તેમનું વાહન નંદી પણ તેમની સાથે દેખાય છે. કહેવાનો અર્થ છે કે આ ૭ વસ્તુઓ શિવજી સાથે જોડાયેલી છે.

તમે દુનિયામાં જ્યાં પણ જશો, શિવાલયમાં તમને શિવજી સાથે આ ૭ વસ્તુઓ ચોક્કસ જોવા મળશે. દરેક વ્યક્તિ માટે એ જાણવું જરૂરી છે કે શિવજી સાથે તેમનો સંબંધ કેવી રીતે બંધાયો હતો ? એટલે કે તેઓ શિવ સાથે કેવી રીતે જોડાયેલા હતા ? શું તે શિવજીની સાથે દેખાયા કે પછી અલગ-અલગ ઘટનાઓ સાથે શિવજી સાથે જોડાયા?

ભગવાન શિવ તમામ પ્રકારના શસ્ત્રોના શ્રેષ્ઠ જાણકાર છે. પરંતુ પૌરાણિક કથાઓમાં તેમના બે મુખ્ય શસ્ત્રોનો ઉલ્લેખ છે — એક ધનુષ્ય અને બીજું ત્રિશૂળ.

ત્રિપુરાસુરનો વધ અને અર્જુનનો માનભંગ એ બે એવી ઘટનાઓ છે જ્યાં શિવજીરપોતાની ધનુર્વિદ્યાનું પ્રદર્શન કર્યું હતું. જ્યારે ત્રિશુલનો શિવજી દ્વારા ઘણી વખત ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.

શિવે શંખાચુરનો ત્રિશુલથી વધ કર્યો હતો. આ કારણે ગણેશજીનું માથું કાપી નાખવામાં આવ્યું અને વરાહ અવતારમાં માયાની જાળમાં ફસાયેલા વિષ્ણુને વૈકુંઠ જવાની ફરજ પાડી હતી.

ભગવાન શિવના ધનુષ વિશે એવી દંતકથા છે કે તેનો આવિષ્કાર શિવજીએ પોતે કર્યો હતો. પરંતુ ત્રિશુલ તેમની પાસે કેવી રીતે આવ્યું તેની કોઈ કથા નથી.

એવું માનવામાં આવે છે કે સૃષ્ટિની શરૂઆતમાં જ્યારે શિવ બ્રહ્મનાદમાંથી પ્રગટ થયા ત્યારે આ ત્રણ ગુણોની સાથે રજ, તમ, સત પણ પ્રગટ થયા. આ ત્રણેય ગુણો શિવજીના ત્રણ શુલ(કાંટા) એટલે કે ત્રિશુલ બન્યા.

તેમની વચ્ચે સુમેળ કર્યા વિના બ્રહ્માંડનું સંચાલન મુશ્કેલ હતું. તેથી શિવે ત્રિશૂળના રૂપમાં આ ત્રણ ગુણો પોતાના હાથમાં ધારણ કર્યા.

ભગવાન શિવજીનું ડમરું
—————————

વેદ અને પુરાણોમાં ભગવાન શિવનો સંહારક તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. જ્યારે શિવજીનું નટરાજ સ્વરૂપ તેનાથી બિલકુલ વિપરીત છે. તેઓ ખુશ છે અને નૃત્ય કરે છે. આ સમયે શિવ પોતાના હાથમાં એક સંગીત વાદ્ય ધરાવે છે. જેને ડમરુ કહેવામાં આવે છે.

તેનો આકાર રેતઘડી જેવો છે જે દિવસ, રાત અને સમયના સંતુલનનું પ્રતીક છે. શિવજી પણ આવા જ છે. તેમાંથી એક સ્વરૂપ વૈરાગીનું છે. બીજુ સ્વરૂપ ભોગીનું છે જે નૃત્ય કરે છે અને પરિવાર સાથે શાંતિથી જીવે છે.

એટલા માટે ડમરુ એ શિવ માટે સૌથી યોગ્ય સંગીત વાદ્ય છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે જેમ શિવ આદિદેવ છે. તેવી જ રીતે ડમરુ પણ આદિ વાદ્યતંત્ર છે.

ભગવાન શિવના હાથમાં ડમરુ આવવાની વાર્તા ખૂબ જ રસપ્રદ છે. સૃષ્ટિની શરૂઆતમાં જ્યારે દેવી સરસ્વતી પ્રગટ થઈ ત્યારે દેવીએ પોતાની વીણાના નાદથી બ્રહ્માંડમાં એક ધ્વનિને જન્મ આપ્યો. પરંતુ આ અવાજ સ્વર અને સંગીત વિનાનો હતો.

તે સમયે ભગવાન શિવે નૃત્ય કરતી વખતે ચૌદ વખત ડમરુ વગાડ્યું અને આ ધ્વનિમાંથી વ્યાકરણ અને સંગીતના લયનો જન્મ થયો. એવું કહેવાય છે કે ડમરુ એ બ્રહ્મનું સ્વરૂપ છે જે દૂરથી પહોળું દેખાય છે, પરંતુ જેમ જેમ બ્રહ્મની નજીક આવે છે તેમ તેમ તે સાંકડું થઈ જાય છે અને બીજા છેડા સાથે ભળી જાય છે અને પછી વિશાળતા તરફ આગળ વધે છે. સૃષ્ટિના સંતુલન માટે ભગવાન શિવ પણ તેને સાથે લઈને પ્રગટ થયા હતા.

ભગવાન શિવજીના ગળામાં વિષધર નાગ
—————————

ભગવાન શિવની સાથે હંમેશા નાગ હોય છે. આ નાગનું નામ વાસુકી છે. પુરાણોમાં આ નાગ વિશે કહેવામાં આવ્યું છે કે તે નાગનો રાજા છે અને તે નાગલોક પર રાજ કરે છે. સમુદ્ર મંથન દરમિયાન તેમણે દોરડાનું કામ કર્યું હતું જેના દ્વારા સમુદ્ર મંથન કરવામાં આવ્યું હતું.

એવું કહેવાય છે કે વાસુકી નાગ શિવના પરમ ભક્ત હતા. તેની ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને શિવે તેને નાગલોકનો રાજા બનાવ્યો અને તેને આભૂષણની જેમ ગળામાં લપેટવાનું વરદાન પણ આપ્યું.

નંદિ કેવી રીતે બન્યા ભગવાન શિવજીના વાહન ?
—————————

નંદી વિશે પુરાણોમાં મળેલી દંતકથા અનુસાર – નંદી અને શિવ વાસ્તવમાં એક જ છે. શિવનો જન્મ નંદીના રૂપમાં થયો હતો. એવી દંતકથા છે કે શિલાદ નામના ઋષિ ભ્રમમાંથી મુક્ત થઈને તપસ્યામાં લીન થઈ ગયા.

આનાથી તેમના પૂર્વજો અને પૂર્વજોને ચિંતા થઈ કે તેમનો વંશ ખતમ થઈ જશે. પૂર્વજોની સલાહ પર શિલાદે શિવજીની તપસ્યા કરી અને તેને એક અમર પુત્ર મળ્યો જે નંદી તરીકે ઓળખાયો.

શિવજીના એક અંશ હોવાથી નંદી શિવની નજીક રહેવા માંગતા હતાં. શિવજીની તપસ્યાથી શિવના ગણોમાં નંદી અગ્રણી બન્યા અને વૃષભના રૂપમાં શિવનું વાહન બનવાનું સૌભાગ્ય મેળવ્યું.

ભગવાન શિવજીના માથા પર ચન્દ્ર કેવી રીતે પહોંચ્યો ?
—————————

શિવપુરાણ અનુસાર ચંદ્રના લગ્ન દક્ષ પ્રજાપતિની ૨૭ પુત્રીઓ સાથે થયા હતા. આ કન્યાઓ એ ૨૭ નક્ષત્ર છે. તેમાંથી ચંદ્રને રોહિણી પ્રત્યે વિશેષ પ્રેમ હતો. જ્યારે અન્ય છોકરીઓએ દક્ષને આ અંગે ફરિયાદ કરી તો દક્ષે ચંદ્રને ક્ષીણ થવાનો શ્રાપ આપ્યો.

આ શ્રાપથી બચવા માટે ચંદ્રે ભગવાન શિવની તપસ્યા કરી. ચંદ્રની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને શિવે ચંદ્રનો જીવ બચાવ્યો અને તેને પોતાના મસ્તક પર બેસાડ્યો. ચંદ્રે જ્યાં તપસ્યા કરી હતી તે સ્થાન સોમનાથ કહેવાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દક્ષના શ્રાપને કારણે ચંદ્રની વૃદ્ધિ થતી રહે છે.

ભગવાન શિવજીના માથા પર ત્રિપુંડ આ રીતે આવ્યું
—————————

ભગવાન શિવના કપાળ પર ભભૂત (રાખ)થી બનેલી ત્રણ રેખાઓ છે. તે ત્રણ જગતનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. તેને રજ, તમ અને સત ગુણોનું પ્રતીક પણ માનવામાં આવે છે. પરંતુ ભભૂતની આ ત્રણ રેખાઓ શિવના કપાળ પર કેવી રીતે આવી તેની એક ખૂબ જ રસપ્રદ વાર્તા છે.

પુરાણો અનુસાર, દક્ષ પ્રજાપતિના યજ્ઞકુંડમાં સતીના આત્મદાહ પછી, ભગવાન શિવ ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરે છે અને સતીના મૃતદેહને પોતાના ખભા પર લઈને ત્રિલોકમાં આક્રોશ પેદા કરવા લાગે છે. અંતે વિષ્ણુ ચક્ર વડે સતીના શરીરને તોડી નાખે છે. આ પછી ભગવાન શિવ તેમના કપાળ પર હવન કુંડની રાખ ઘસે છે અને આ રીતે ત્રિપુંડાના રૂપમાં કપાળ પર સતીનું સ્મરણ કરે છે.

આ રીતે ભગવાન શિવજીની જટામાં સમાઈ ગંગા
—————————

ભગવાન શિવની જટામાં ગંગા સમાઈ જવાની ઘટના રાજા ભગીરથ સાથે સંબંધિત માનવામાં આવે છે. દંતકથા છે કે ભગીરથે તેના પૂર્વજ સાગરના પુત્રોને મુક્ત કરવા માટે ગંગાને સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર ઉતારી હતી. પરંતુ આ કથા પાછળ ઘણી એવી કથાઓ છે જેમાંથી ભગીરથનો પ્રયાસ સફળ થયો હતો.

દંતકથા છે કે બ્રહ્માની પુત્રી ગંગા ખૂબ જ તરંગી હતી.એક દિવસ દુર્વાસા ઋષિ નદીમાં સ્નાન કરવા આવ્યા ત્યારે તેમના વસ્ત્રો પવનથી ઉડી ગયા અને પછી ગંગા હસી પડી. ક્રોધિત દુર્વાસાએ ગંગાને શ્રાપ આપ્યો કે તમે પૃથ્વી પર જશો અને પાપીઓ તમારામાં તેમના પાપ ધોઈ નાખશે.

આ ઘટના પછી ભગીરથની તપસ્યા શરૂ થઈ અને ભગવાન શિવે ભગીરથને વરદાન આપીને ગંગાને સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર આવવા કહ્યું. પરંતુ પૃથ્વીને ગંગાના વેગથી બચાવવા માટે શિવે તેમને પોતાના વાળમાં એટલે કે જટા માં બાંધવી પડી. એક કથા એવી પણ છે કે ગંગા શિવની નજીક રહેવા માંગતી હતી.તેથી પૃથ્વી પર ઉતરતા પહેલા તેણે ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. આ પરિસ્થિતિને સંભાળવા માટે શિવે ગંગાને પોતાની જટામાં સમાવી..

શંકર ભગવાન વિશે આ જાણવા જેવી માહિતી છે. આશા છે કે આપને ગમી હશે !

!! ૐ નમઃ શિવાય !!

– જનમેજય અધ્વર્યું