ગોટફ્રેડ વિલ્હેમ લીબનીઝ
(જર્મન ફિલોસોફર, મેથેમેટિસીયન અને રાજકીય સલાહકાર )

◆ જન્મ :- ૧ જુલાઈ ૧૬૪૬
◆ મૃત્યુ :- ૧૪ નવેમ્બર ૧૭૧૬ (ઉમર વર્ષ – ૭૦)
◆ રાષ્ટ્રીયતા :- જર્મન
◆ રસના વિષયો :- Mathematics, physics, geology, medicine biology, embryology, epidemiology, veterinary, medicine, paleontology, psychology, engineering, linguistics, philology, sociology, metaphysics, ethics, economics, diplomacy, history, politics, music theory, poetry, logic, theodicy, universal language, universal science
◆ શિક્ષણ :- B.A. in phil. (Dec. 1662), M.A. in phil. (Feb. 1664), LL.B. (Sep. 1665), Dr. phil. hab. (Mar. 1666)

---

ગુગલ આજે જર્મનના ફિલસોફર અને ગણિતશાસ્ત્રી ગોટફ્રેડ વિલ્હેમ લીબનીઝના ડૂડલ સાથે 372 મા જન્મદિનની ઉજવણી કરી રહ્યું છે. આવા સમયે તેમના વિશે જરૂરી જાણકારી હોવી પણ ઉપયોગી બની શકે છે. તેમનો જન્મ 1 લી જુલાઇ, 1646 ના રોજ, લિપઝિગ, પછી રોમન સામ્રાજ્ય (અત્યારે સેક્સોની પ્રદેશ, જર્મનીમાં) થયો હતો.

લીબનીઝનો જન્મ એક પવિત્ર લ્યુથરન પરિવારમાં ત્રીસ વર્ષના યુધ્ધના અંત નજીક થયો હતો. આ યુધ્ધે જ જર્મનીને ખાડામાં નાખી દીધું. બાળક તરીકે, એમણે નિકોલાઈ સ્કૂલમાં શિક્ષણ મેળવ્યું પણ સ્વ શિક્ષામાં તેમના પિતાનું પુસ્તકાલય મહત્વનું રહ્યું છે જે ૧૬૫૨મા મૃત્યુ પામ્યા હતા. ૧૬૬૧માં ખીર્સ્તી તહેવત ઈસ્ટરના સમયે, એમણે કાયદાના વિદ્યાર્થી તરીકે લેઈપઝિગની યુનિવર્સિટીમાં એડમીશન મેળવ્યું. આ દરમિયાન તેઓ એવા પુરુષોના વિચાર સાથે સંપર્કમાં આવ્યા કે જેમણે વિજ્ઞાન અને ફિલસૂફીમાં ક્રાંતિનું સર્જન કર્યું હતું – જેવા કે ગેલિલિયો, ફ્રાન્સિસ બેકોન, થોમસ હોબ્સ અને રેને ડેકાર્ટિસ. 1666 માં તેમણે ડે આર્ટે કોમ્બિનેટોરિયા (“કોમ્બેનેશન પર”) લખ્યું હતું, જેમાં તેમણે એક મોડેલ બનાવ્યું હતું જે કેટલાક આધુનિક કમ્પ્યુટર્સના સૈદ્ધાંતિક પૂર્વજ તરીકે વિખ્યાત છે : બધા તર્ક, બધા શોધ, મૌખિક અથવા નહી, તત્વો, જેમ કે સંખ્યાઓ, શબ્દો, અવાજો, અથવા રંગોના સંયોજનના મિશ્રણને ઘટાડે છે.

1666 માં તેમણે કાનૂની અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા બાદ, લીબનીઝે કાયદાની ડૉક્ટરની ડિગ્રી માટે અરજી કરી. તેમની ઉંમરને કારણે તેઓનો રીજેક્ટ કરવામાં આવ્યા અને પરિણામે તેમના મૂળ શહેરને એમણે હંમેશને માટે છોડી દીધું. ન્યુરબેર્ગમાં તેમના રોકાણ દરમિયાન, તેઓ જોહાન્ન ક્રિશ્ચિયન, ફ્રીહર વોન બોયનેબર્ગને મળ્યા હતા, જે ત્યારના સમયના સૌથી પ્રતિષ્ઠિત જર્મન રાજકારણીઓમાંના એક ગણાતા હતા.

ગોટફ્રાઇડ વિલ્હેમ લીબનીઝ સૌથી તેજસ્વી દિમાગમાંનો એક હતો અને ગણિતના ઇતિહાસમાં સરળતાથી તેમના સમયગાળામાં થયેલ અન્ય વ્યક્તિઓમાં અગ્રણી સ્થાન ધરાવે છે. મુખ્યત્વે તો એમણે યાંત્રિક કેલ્ક્યુલેટરના ક્ષેત્રમાં પોતાની શોધ માટે શ્રેય મેળવ્યો છે, અને 1685માં પિનવિલ કેલ્ક્યુલેટરનું વર્ણન કરનારા પ્રથમ વ્યક્તિ પણ એ જ હતા. ગોટફ્રાઇડે લીથીનીઝ વ્હીલની પણ શોધ કરી હતી, જેનો ઉપયોગ પછી એરિથમોમીટરમાં થવા લાગ્યો છે.

આઈઝેક ન્યૂટનની સ્વતંત્ર રીતે વિકલાંગ અને સંકલન કલાને વિકસાવવામાં તેઓ અગ્રણી સ્થાને છે. તેમની પ્રકાશિત નોટ્સ ત્યારથી ઉપયોગમાં લેવામાં આવી છે, કારણ કે તે વ્યાપકપણે પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે દ્વિસંગી નંબર સિસ્ટમના કારણે તમામ આધુનિક કમ્પ્યુટર્સની સ્થાપના પણ તેમના દ્વારા સુધારવામાં આવી છે.

મિસ્ટર લીબનીઝને PI માટેની આધુનિક ફોર્મ્યુલાને કહેવા માટે પણ શ્રેય આપવામાં આવે છે.

ગણિતશાસ્ત્ર સાથે મિસ્ટર લીબનીઝ ફીલીસુફીમાં પણ તેમના નિષ્કર્ષ માટે જાણીતા છે કે એક પ્રકારના પ્રતિબંધિત વિચાર મુજબ બ્રહ્માંડ ભગવાનને પણ બનાવી શકે તેવી શક્યતાઓ છે. આ એજ વિચાર પણ હતો જે ઘણીવાર વોલ્ટેર જેવા લોકો દ્વારા રજુ કરાયો હતો. તેમના લેખન કૌશલનું રાજકારણ, કાયદો, નૈતિકતા, ધર્મશાસ્ત્ર, ઇતિહાસ અને ભાષાવિજ્ઞાન ક્ષેત્રોમાં મુખ્ય યોગદાન છે..

1675માં લીબનીઝે બંને અભિન્ન અને ભિન્ન કલનની સ્થાપના કરી. આ શોધ સાથે, તેમણે પદાર્થો તરીકે સમય અને જગ્યાને ધ્યાનમાં રાખવાનું બંધ કરી દીધું- એક પગલું એ મોનાડાલોજીની નજીક. તેમણે કલ્પના વિકસાવવાનું શરૂ કર્યું કે વિસ્તરણ અને ગતિના ખ્યાલોએ કાલ્પનિક તત્વનું એક ઘટક શામેલ કર્યું છે, જેથી ગતિના મૂળભૂત કાયદાઓ તેમના સ્વભાવના અભ્યાસમાંથી માત્ર શોધી શકાતા નથી. તેમ છતાં, તેમણે તે એક્સ્ટેંશન પર પોતાનું કામ ચાલુ રાખ્યું, જેથી ગતિ સમજાવીને અને અસાધારણ ઘટનાક્રમની આગાહી કરવા માટે એક સાધન પૂરું પાડી શકે. આમ, ડેસકાર્ટ્સની વિરુદ્ધમાં, લીબનીઝે જણાવ્યું હતું કે આ વિશ્વ એક સુલભિત સ્વપ્ન છે, તેવું માનવું પણ વિરોધાભાસી નથી. જો દૃશ્યમાન આંદોલન એક્સ્ટેંશનના ખ્યાલમાં મળી આવેલા કાલ્પનિક ઘટક પર આધાર રાખે છે, તો તેને સરળ સ્થાનિક ચળવળ દ્વારા લાંબા સમય સુધી વ્યાખ્યાયિત કરી શકાશે નહીં; તે નક્કી બળનું પરિણામ હોવા જોઈએ. ગતિના કાયદાના કાર્ટેઝિયન નિર્માણની ટીકામાં, મિકેનિક્સ તરીકે ઓળખાતા, લીબનીઝ 1676 માં, નવી રચનાના સ્થાપક બન્યા, કે જે ગતિશીલતા તરીકે ઓળખાય છે અને જે ચળવળના સંરક્ષણ માટે ગતિ ઊર્જાને સ્થાનાંતરિત કરે છે. તે જ સમયે, સિદ્ધાંતથી શરૂ થયું કે પ્રકાશ ઓછામાં ઓછા પ્રતિકારના માર્ગને અનુસરે છે, તે માનતા હતા કે તે એક અંતિમ ધ્યેય અથવા કારણ તરફ પ્રકૃતિના ક્રમનું નિદર્શન કરી શકે છે.

આ બધા છતાં, તેમણે સ્કોટ્ટીશ ગણિતશાસ્ત્રી જ્હોન કેઈલ પર આકડાના વર્ષમાં આઇસીક ન્યૂટનના કામોને કાવતરામાં લેવાના આરોપના આધારે તેના અંતિમ વર્ષોને વિશ્વના બૌદ્ધિક વર્તુળોમાંથી દૂર કર્યા હતા.

1716 માં હેનોવર પ્રાંતમાં 70 વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું હતું.