પલ્લીકોંડેશ્વર મંદિર – સુરુતપલ્લી – ચિત્તૂર જિલ્લો – આંધ્ર પ્રદેશ

#નિદ્રાધીન_શિવ_પલ્લીકોંડેશ્વર

પલ્લીકોંડેશ્વર મંદિર – સુરુતપલ્લી – ચિત્તૂર જિલ્લો – આંધ્ર પ્રદેશ. (ચેન્નાઈથી ૫૬ કિમી દૂર)

દુર્વાસા ઋષિના શ્રાપને લીધે દેવોએ તેમની શક્તિ, ઊર્જા અને ભાગ્ય ગુમાવી દીધા હતા અને મહાવિષ્ણુના કહેવા મુજબ, તેમના અસુર ભાઈઓ સાથે સમુદ્ર મંથન કરવાના વિશાળ કાર્યમાં પ્રવેશ કર્યો હતો. સમુદ્રના મંથનથી સારા અને ખરાબ સહિત ઘણી વસ્તુઓનો જન્મ થયો. આઉટપુટમાંથી એક હલાહલ નામનું ઝેર ઉત્પન્ન થયુંહતું.

મહાવિષ્ણુ કુર્મ અવતારના રૂપમાં સમુદ્ર મંથન કરવામાં મદદ કરી રહ્યા હતા. દેવતાઓ વિષનું સેવન કરવા મહાદેવ પાસે ગયા. મહાદેવે પોતાની હથેળીમાં ઝેર લીધું અને વિષફરામુર્તિના રૂપમાં ગળી લીધું અને પાર્વતીએ તેના સ્વામીના ડરથી તેનું ગળું દબાવી દીધું, જેથી ઝેર તેની ગરદન નીચે ન જાય, (તેથી અમુથમ્બિકા તરીકે ઓળખાય છે) તેથી તેની ગરદન વાદળી થઈ ગઈ અને તેથી તેમને નીલકંઠ તરીકે ઓળખાય છે.

કથા
———————-

આટલી વાત તો બધાં જ બધું જાણે છે. પણ આ મંદિરની કથા અહીંથી જ શરૂ થાય છે. અહીંથી આ મંદિરની કથા શરૂ થાય છે. વિષ પીધા પછી, મહાદેવને ચક્કર આવે છે (તેલુગુમાં સૂરતા) અને માતા પાર્વતીના ખોળામાં સૂઈ જાય છે, જે સર્વ મંગલાના રૂપમાં તેમના સ્વામીને શાંત કરે છે. પાર્વતી નંદિનને ખાતરી કરવા કહે છે કે કોઈ તેમના સ્વામીને ખલેલ પહોંચાડે નહીં. આથી આ સ્થળ મહાદેવના પરિક્રમા બાદ સુરતપલ્લી તરીકે ઓળખાય છે. આ મંદિરના ગર્ભગૃહની અંદર દર્શાવવામાં આવેલ દ્રશ્ય છે.

વિષ્ણુ – શિવ
———————-

સુતેલી શિવ મૂર્તિ વિષ્ણુ જેવી જ છે, તેમ છતાં તેમાં કેટલીક વિશિષ્ટ વિશેષતાઓ છે જેમ કે, શિવ પાર્વતીના ખોળામાં પડેલા છે, વિષ્ણુ જે આદિશેષ પર આડાવે છે તેનાથી વિપરીત અને શ્રીદેવી અને ભૂદેવી તેમના પગ પાસે બેસે છે. ગર્ભગૃહની અંદરની દીવાલ ભૃગુ, બ્રહ્મા, મહાવિષ્ણુ, માર્કંડેય, નારદ, ચંદ્ર, કુબેર, સૂર્ય, અગસ્ત્ય, પુલસ્ત્ય, ગૌતમ, વશિષ્ઠ, વિશ્વામિત્ર, વાલ્મીકિ, તંબુરુ, ઈન્દ્ર, સુબાનિનાયક સહિતના દેવતાઓ અને સંતોથી ઘેરાયેલી છે.

મંદિર વિશેષ
———————-

પલ્લીકોંડેશ્વરનું ગર્ભગૃહ વિજયનગર સામ્રાજ્ય (૧૩૩૬-૧૬૪૬ સીઇ)ના સમયગાળા દરમિયાન બાંધવામાં આવ્યું હતું અને તેથી તે અંદાજે ૩૦૦ થી ૭૦૦ વર્ષ જૂનું હોવાનો અંદાજ છે. જો કે, સર્વમંગલંબિકા, વાલ્મીકિશ્વર અને રામલિંગેશ્વર મંદિરોનું અસ્તિત્વ અગાઉના ઇતિહાસ પહેલાંનું છે.

ઉત્તર દિશાએથી વિશાળ સંકુલમાં પ્રવેશવા પર એક પ્રચંડ નંદી સાથે સામસામે આવે છે, જે વહીવટકર્તાઓ દ્વારા એક નવીનતમ ઉમેરો હોય તેવું લાગે છે. એક ત્રિ-સ્તરીય રાજગોપુરમ સાથે સામસામે આવે છે, જેમાંથી વ્યક્તિ મંદિર પરિસરમાં પ્રવેશ કરે છે.

નિયમિત દ્વારપાલોને બદલે શંખનિધિ તેમની પત્ની વસુંધરા સાથે અને પદ્મનિધિ તેમની પત્ની વસુમતિ સાથે જોઈ શકાય છે.

વાલ્મીકિશ્વર તરીકે મહાદેવની જમણી બાજુએ સર્વમંગલંબિકા તરીકે પાર્વતીનું ગર્ભગૃહ છે, જેના પ્રવેશદ્વાર પર શાલિગ્રામ ગણેશ અને સુબ્રમણિયા તેમની પત્નીઓ સાથે છે. મંદિરના પ્રવેશદ્વાર પર નંદિની અને કલ્પવૃક્ષ સાથે કામધેનુ ચિહ્નિત થયેલ છે.

પાર્વતીના મંદિરના દેવતાઓમાં ગણપતિ, રાજરાજેશ્વરી, મહાલક્ષ્મી, સરસ્વતી અને અન્નપૂર્ણાનો સમાવેશ થાય છે.

વાલ્મીકિશ્વરના મંદિરમાં પ્રવેશદ્વારની બાજુઓ પર મહાગણપતિ અને સુબ્રમણ્યમ છે. દેવ કોશમાં નિરુત્થ ગણપતિ, કલ્યાણ દક્ષિણામૂર્તિ, લિંગોટભવરા, બ્રહ્મા અને વિષ્ણુ દુર્ગાના હાથમાં પોપટ 🐦 છે.

વાલ્મિકીશ્વરના મંદિરની સામેની પશ્ચિમ બાજુએ રામલિંગેશ્વરનું ગર્ભગૃહ છે, જ્યાં તેમની પત્ની પર્વતવર્ધિની રહે છે. આ ગર્ભગૃહની મધ્યમાં નંદીન ભગવાન વાલ્મીકિશ્વરની સામે છે.

પ્રહરમમાં ચાર નયનર પેનલ છે, એકપદમૂર્તિ, ઋષિ વાલ્મીકિ, સંગીતના કાર્યક્રમ સાથે ધર્મશાસ્ત્ર, પૂર્ણ અને પુષ્કલા, વારસિદ્ધિ વિનાયક, જ્વારહરામમૂર્તિ, વિષ્ણુ ભૈરવ અને ભૈરવ, કલ્યાણ સ્કંદ, રાજમાતંગી, ચંડિકેશ્વર, સપ્તમહિષ્ણુષી, વેણિકેશ્વર, સપ્તમૈશ્વર, વિષ્ણુ, વિષ્ણુ, વિષ્ણુ, વિષ્ણુ, વિષ્ણુ, કલ્યાણ વગેરે અધિકારી નંદી. , લાવા અને કુશના નાના પગલાં, કાલભૈરવ, કુબેર અને અન્ય ઘણા દેવી-દેવતાઓ પણ અલંકૃત કરાયાં છે.

આ મંદિરની શિલ્પકલાની અદ્વિતીય અને દુર્લભ વિશેષતાઓ
———————-

(૧) શયન શિવ.
(૨) ગર્ભગૃહની દિવાલો સામાન્ય રીતે ખાલી હોય છે, પલ્લીકોંડેશ્વર ગર્ભગૃહમાં દેવો અને ઋષિઓના કોણ છે.
(૩) રાજમાતંગી તીર્થ.
(૪) પોપટ સાથે વિષ્ણુ દુર્ગા 🐦.
(૫) કામધેનુ અને કલ્પવૃક્ષમ.
(૬) જવાહરમૂર્તિ.
(૭) દ્વારપાલની જગ્યાએ સંઘનિધિ અને પદ્મનિધિ તેમની પત્નીઓ સાથે.
(૮) પૂર્ણ અને પુષ્કલ સાથે ધર્મસથ.
(૯) અને તેમ ની પત્ની ગૌરી સાથે કલ્યાણા દક્ષિણામૂર્તિનો એક દુર્લભ દેખાવ તેને બહારથી ભેટી રહ્યો છે.

!! હર હર મહાદેવ !!

– જનમેજય અધ્વર્યુ